Ֆրանսիոյ Պրոն քաղաքի քաղաքապետ եւ տարածաշրջանային խորհրդական Ժերեմի Պրեոյի հովանիի ներքոյ` Տեղահանութեան եւ հայերու ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի ազգային օրուայ կապակցութեամբ տեղի ունեցաւ ոգեկոչման արարողութիւն, որու ընթացքին ուղերձով հանդէս եկաւ նաեւ Լիտիա Մարկոսեանը։
Ազգային օրուայ կապակցութեամբ միջոցառման մասնակցած են բազմաթիւ գործիչներ, այդ թիւին ՝ Ռոն քաղաքի պատգամաւոր Անիսա Խեդերը, Հայաստանի Հանրապետութեան փոխ հիւպատոս Լեւոն Դաւիթեանը, վետերաններու հարցերով քաղաքային խորհուրդի պատուիրակ Ստեֆան Կենենը, հայ վետերաններու եւ համակիրներու ազգային ասոցիացիայի փոխնախագահ (ANACAS) Լիտիա Մարկոսեանը, Souvenir français – ի նախագահ Իվ Փեյսոնը, եւ Լորան ԴԵՇԱՄԸ՝ Պրոնի վետերաններու եւ դիմադրութեան մարտիկներու ասոցիացիաներու կապի կոմիտէի նախագահ:
Ուղերձով հանդես եկավ Պարոն Ժորժ Սարիգարաբեդյանը, որից հետո ընթերցվեցին Souvenir français-ի անդամներ տիկին Սիմոն Վեյլի և տիկին Քրիս Ռիվուարի տեքստերը։
Ելույթ ունեցավ Տիկին Մարգոսյանը՝ ողջունելով պարոն Ժերեմի Բրոյի նախաձեռնությունը, որը, մագիստրոս ընտրվելուց հետո Բրոնում ոգեկոչել է հայերի ցեղասպանությունը։ Սա աննախադեպ իրադարձություն էր քաղաքի պատմության մեջ, որտեղ 1920 թվականին ապաստան գտան ցեղասպանությունից փրկված առաջին հայ փախստականները: Բրոնի քաղաքապետը երկու անգամ ելույթ ունեցավ այս օրվա ընթացքում՝ հիշատակելով կրկնակի իրադարձություն:
2022 թուականի Ապրիլի 22-ին Ֆրանսիայի Պրոն քաղաքի Ազատութեան հրապարակին մէջ հնչեցուած ելոյթը ՝
ի յիշատակ Արշակ Չոպանեանի՝ “Հայաստան․ ազատութենէն գլխատուած հայրենիք “
Ռոնայի պատգամաւոր Անիսա Հեդեր,
Պրոնի քաղաքապետ Ժերեմի Պրոտ,
Տարածաշրջանային խորհրդական, Ռոն-Ալբեր-Օվերն շրջանի նախագահ Լորան Վակեսի,
Հայ վետերանների և համակիրների ազգային ասոցիացիայի փոխնախագահ (ANACAS) պարոն Ստեֆան Գենե,
Պրոնի վետերաններու եւ դիմադրութեան մարտիկներու ասոցիացիաներու կապի կոմիտէի նախագահ Պարոն Լորան ԴԵՇԱՄ,
Տիկնայք եւ Պարոնայք Ֆրանսիայի Հանրապետութեան ընտրուած պաշտօնեաներ,
Տիկնայք եւ Պարոնայք, Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան ընտրուած պաշտօնեաներ, քաղաքացիական եւ ռազմական անվտանգութեւան ուժերու վետերաններ եւ աշխատակիցներ, ասոցիացիայի ղեկավարներ, դրոշակակիրներ
Յարգելի հայրենակիցներ եւ ընկերներ
Յիշատակին նուիրուած այս ազգային օրը կը ցանկանամ ողջունել եւ ջերմօրէն շնորհակալութիւն յայտնել Պրոնի քաղաքապետ Ժերեմի Բրեոյին, ով, դատական համակարգին մէջ ընտրուելէ ետք, նախաձեռնութեամբ հանդէս եկաւ Պրոնի մէջ՝ ոգեկոչելու հայերու ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակը։
Այս աննախադէպ իրադարձութիւն է մեր քաղաքի պատմութեան մէջ, որտեղ 1920-ականներուն ցեղասպանութենէն փախած առաջին հայ աքսորեալները ապաստան գտան:
Որպէս այս վտարանդիներուն պատկանող ընտանիքի չորրորդ սերունդ՝ ես մեծացած եմ այստեղ՝ Ազատութեան հրապարակին մէջ, որն իր անուամբ կը խորհրդանշէ իր պաշտպանութեան համար մղուած մարտերը:
Հայերու ցեղասպանութիւնը իրականացուած է Կասպից, Սեւ եւ Միջերկրական ծովերու միջեւ գտնուող հայկական բարձրավանդակին մէջ։
Այսօր Արեւմտեան Հայաստան կոչուող այս տարածքին մէջ են հայերրը ստեղծած են քաղաքակրթութեան հնագոյն կենտրոններէն մէկը, հիմնած են աշխարհի առաջին պետութիւններու շարքին գրանցուած բարեկեցիկ պետութիւն, որն առնուազն 10000 տարուայ պատմութիւն ունի:
Իր ողջ պատմութեան ընթացքին այդ տարածքը ենթարկուած է ներխուժումներու եւ սարսափելի զրկանքներու, բայց որ մէկ բան համեմատուիր թուրք-սելջուկիան ներխուժման ժամանակ տեղի ունեցածի հետ։
«Բնաջնջման պատերազմ» տերմինաբանությունը տեսլական կերպով կիրառելով՝ Ժան Ժորեսը ըմբռնել էր հայ ազգին պատուհասած դժբախտության ողջ ծավալը։
«Բնաջնջման պատերազմ» որակումը յետագային միջազգային իրաւունքին ամրագրուեցաւ ցեղասպանութիւն տերմինաբանութեամբ, իսկ Հայ ժողոուրդին բաժին հասաւ սկզբնակէտ ըլլալու տխուր ճակատագիրը։
«Մարդու իրաւունքներէն առաջնային են անհատի ազատութիւնը, սեփականութեան ազատութիւնը, միտքի ազատութիւնը, աշխատանքի ազատութիւնը»,- ըսած է Ժան-Ժորը։
Ի հաստատումն այդ պնդումին եւ հաշուի առնելով ՄԱԿ-ի մէջ բնիկ ժողովուրդներու իրաւունքներու փորձագիտական մեխանիզմի նիստերուն իմ կատարած դիտարկումները, ես կը ցանկանայի աւելցնել, որ հողի իրաւունքը մարդու իրաւունքներէն առաջինն է։
Հողի այս իրաւունքն է, որ զոհաբերուած է, իւրացուած, ենթարկուած կոտորածի եւ ցեղասպանութեան։
Հող, առանց որուն ոչ մէկ ազգ, ոչ մէկ ժողովուրդ չի կարող գոյատեւել, ձեւաւորել իր աւանդոյթները, իր մշակոյթը եւ չի կարող պետութիւն կազմել։
Հաշուի առնելով, որ պետութեան տարրերէն մէկը անոր բնակչութիւնն է, թուրքական կառավարութիւնները դիմսծ եւ շարունակած են դիմել ցեղասպանութեան տարբեր ծրագիրներու, որպէսզի կանխեն այդ պետութեան կազմաւորումը, որն, այնուամենայնիւ, 1920 թուականին ճանաչուած է 34 պետութեան, այդ թիւին՝ Ֆրանսիայի կողմէ։
Նկատի ունենալով, որ միջազգային իրաւունքի համաձայն պետութեան բաղկացուցիչ տարրերէն մէկը անոր տարածքն է, թուրքական կառավարութիւնները 102 տարի շարունակ ապօրինի կերպով զինագրաւուածլ են հայ ազգի տարածքը։
Հետեւաբար, այս համաշախարհային հարցը ոչ միայն ինքնորոշման իրաւունքի եւ միջազգային իրաւունքի կիրառման խնդիրն է, այլ նաեւ այլ պետութիւններու կողմէ պետութեան ճանաչումը, որը հանգեցուց 1920 թուականի Սեւրի դաշնագիրի ստորագրելուն՝ ինչպէս հայկական, այնպէս ալ՝ յատկապէս թուրքական հատուածի համար, առանց որուն աշխարհի այս տարածաշրջանին մէջ չի կարող ըլլալ կայուն խաղաղութեան պայմաններ, եւ որու բանալիներէն մէկն իր ձեռքին ունի Ֆրանսիան։
Կ՛ուզեմ կրկին շնորհակալութիւն յայտնել քաղաքապետին եւ այս արարողութեան բոլոր մասնակիցներուն՝ հանուն ազատութեան եւ գոյութեան իրաւունքի զոհուածներու յիշատակը յաւերժացնելու աշխատանքի համար:
Յուսանք, որ Հայաստանի մէջ կը տիրէ երջանկութիւնը։
Կ՛եցցէ Ֆրանսիան, կ՛եցցէ ֆրանսիացի ժողովուրդը:
Կ՛եցցէ Արեւմտեան Հայաստանը, Կ՛եցցէ Արցախը եւ Կ՛եցցէ Հայ ժողովուրդը։
Լիտիա Մարկոսեան
Հայ վետերաններու եւ դիմադրութեան մարտիկներու ազգային ասոցիացիայի փոխնախագահ
Արեւմտեան Հայաստանի Ազգային Խորհուրդ
