Երեւան, 13 Նոյեմբերի, 2022 թ.
Տիկին սենատոր, պարոն սենատոր,
Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան կանոնադրութիւնը եւ միջազգային իրաւունքի ողջ հաւաքածուն պարտաւորեցնող հանգամանք կը համարուի այն պետութիւններուն համար, որոնք ստորագրած են այն։
Այս պայմանագիրները կնքուած են բոլորը՝ բոլորին դէմ, պատերազմական իրավիճակներէ դուրս գալու համար, որ կ’ենթադրէ պետութիւններու բարի կամքը։
Հետեւաբար պատերազմական իրավիճակներ կ’առաջանեն նոյն այն պատճառով, որ որոշ պետութիւններ չեն կատարեր այն պարտաւորութիւնները, որոնց կամաւոր համաձայնութիւն տուած են։ Հայ ժողովուրդի տառապանքներուն մէջ միջազգային իրաւունքի խախտման հարցը անոր վառ օրինակն է, յատկապէս, եթէ այն կը յանգեցնէ երկակի չափանիշներով իրավիճակի, մասնաւորապէս Հայաստանի՝ որպէս պետութիւն ճանաչումը (1917-1920 թթ.) եւ 1920-ի Սեւրի դաշնագիրի այլ կերպ կիրառումը։
Իրօք, Ֆրանսայի հովանիին ներքոյ ստորագրուած այս համաձայնագիրը ամբողջութեամբ իրագործուած է իր բոլոր յօդուածներով, այդ թուին՝ Լեւանտի մէջ ֆրանսական մանդատի ծիրին մէջ, բացառութեամբ Հայաստանին վերաբերող մասին։ Աւելին, եթէ Օսմանեան կայսրութեան փլուզման հետեւանքով առաջացած բազմաթիւ պետութիւններ այսօր ՄԱԿ-ի անդամ են, 1920 թուականի Հայաստանը, որ պատերազմող կողմ էր եւ մասնակից էր այդ պետութիւններու ազատագրման, մինչեւ օրս կը համարուի ոչ միայն աւելի քան 100 տարուան բռնազաւաթողական ծրագիրի առարկայ, ուր անխափան կերպով իրականցուեցաւ Ցեղասպանութիւն՝ կանխելու համար ընդհանուր հայկական պետութեան վերակազմաւորումը։ Հայաստանի մէջ համապարփակ ու յարատեւ խաղաղութիւն եւ վերականգնողական արդարութիւն փնտռելն անհնար է առանց միջազգային իրաւունքի կիրառման, բան մը, որ 1920 թուականին ապահովեց հայկական պետութեան ճանաչումը, որուն իրաւայաջորդ պետութիւնն է Արեւմտեան Հայաստանը։ Կանգնիլ Հայաստանի կողքը՝ կը նշանակէ կրել նոյն այս իրաւական փաթեթը, որ հայ ժողովուրդը ստացած է Առաջին համաշխարհային պատերազմի աւարտին ու այն յանգեցուցած է 1920 թուականի հայկական պետութեան (Արեւմտեան Հայաստանի) ճանաչման աւելի քան 34 պետութիւններու, այդ թուին՝ Թուրքիոյ կողմէ 1920թ. Յունիսի 25-ին.։
Ի շարունակութիւն հայասիրական շարժման, որուն խորհրդանշական դէմքերէն էր Անատոլ Ֆրանս, Հայերու դէմ իրագործուած Ցեղասպանութեան ճանաչումէն ետք Ֆրանսայի աջակցութիւնը պիտի կայանայ այն բանին մէջ, որ ան պիտի կատարէ իր ստորագրութեամբ տրուած պարտաւորութիւնը, ինչպէս նշուած է իր հրամանագիրին մէջ (տե՛ս Յաւելուած. ), վաւերացնելով Սեւրի դաշնագիրը եւ աջակցելով Նոյեմբերի 22-ին նախագահ Ուիլսընի իրաւարար վճիռի իրականացման, որ բնորոշ է այս դաշնագիրին։
Այն նաեւ պիտի աջակցի Մինսկի խումբի ծիրին մէջ Ատրպէյճանի, Վրաստանի եւ Հայաստանի (Արեւմտյան Հայաստան) միջեւ սահմանի դիւանագիտական կարգաւորման՝ նշուած դաշնագիրի 92-րդ յօդուածի ծիրին մէջ՝ հաշուի առնելով, որ, եթէ շահագրգիռ պետութիւնները չկարողանան որոշել սահմանային գիծը ամսաթիւին համաձայն, որ նշուած է 89-րդ յօդուածին մէջ, տուեալ սահմանը պիտի որոշուի Գլխաւոր Դաշնակից տէրութիւններուն կողմէ, որոնք նոյնպէս պատասխանատու պիտի ըլլան անոր գծման համար։
Ոչ մէկ այլ իրաւական որոշում կամ յայտարարութիւն, յատկապէս առանց իրաւական հիմքի՝ խորհրդային օրէնսդրութեան աջակցող խաղաղութեան նոր պայմանագիր ստորագրելու փորձերը, կրնան փոխարինել անոր, որ արդէն ապահոված էր Սեւրի դաշնագիրը հայ ժողովուրդին համար։ Հայերու դէմ իրագործուած Ցեղասպանութեան գագաթնակէտային հանգրուանին (1894-1923) թրքական բարբարոսութեան զոհ դարձած 2 միլիոն նահատակներուն հետ միասին, հայ ժողովուրդը տուաւ իր 500,000 որդիները, որոնք ինկան պատւոյ դաշտին մէջ ի պաշտպանութիւն ազատութեան արժէքներուն՝ Համաշխարհային երկու մեծ հակամարտութիւններու ժամանակ:
Այս հարցին շուրջ Արեւմտեան Հայաստան կը ցանկայ շնորհակալութիւն յայտնել բոլոր անոնց, որոնք յարգանքի տուրք կը մատուցեն Ֆրանսայի համար զոհուած Արեւմտեան Հայաստանի 500 զաւակներու եւ երկու միլիոն խաղաղ բնակիչներու յիշատակին, այսինքն՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմին զոհուածներու գրեթէ 10%-ին։ Բայց այս կարծես կը բախի բացարձակ անհասկացողութեան հետ, երբ կ’ընդհարուի պատուի բացակայութեան՝ ազգային մակարդակով, դառնալով ֆրանսական պաշտօնական հայրենասիրական արարողութիւններու օրակարգին մէկ մասը։ Մասնաւորապէս կապուած 1918 թուականի Նոյեմբերի 11-ի զինադադարի հարիւրամեակին հետ։
Այս զոհերը ինկան ողջ աշխարհի խաղաղութեան, ազատութեան, անոնց պատմութեան եւ նահատակներուն համար, բան մը, որ աւելի քան 100 տարի առաջ միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնէ որակուեցաւ որպէս Ցեղասպանութիւն։
Խաղաղութեան եւ ազատութեան այս իդէալին մէջ էր, որ Արեւմտեան Հայաստանէն եկած հայ կամաւորները՝ Արեւելեան լեգէոնի, Լեւանտի ֆրանսական բանակի բաժանմունքի, պայքարեցան օսմանեան լուծէն ժողովուրդներու ազատագրման համար։ Մենք ուրախ ենք, որ այս ազատագրման արդիւնքով ի յայտ եկած են պետություններ, որոնք վերադարձրել են իրենց ինքնիշխանության բոլոր բնորոշ յատկութիւնները, եւ անոնք այժմ մշտական կամ դիտորդ պետութիւններ են Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան մէջ:
Նոյն ժողովուրդներու ինքնորոշման հաւասար իրաւունքները յարգելու այս ոգիով կռուած են Արեւմտեան Հայաստանի որդիները, որպէսզի ազատագրելով այդ ժողովուրդները, իրենց համար իրագործեն այդ իդէալը ՝ իրենց ազգային տան վերստեղծումը ։
Արցախի, Նախիջեւանի եւ Արեւմտեան Հայաստանի հազարամեայ բնիկ տարածքները, որոնք այսօր բռնազաւթողական ծրագիրներիւ առարկայ են, Հայաստանի համար թանկ են այնպէս, ինչպէս Էլզաս-Լոթարինկիան, Բրետանն ու Սաւոյը Ֆրանսայի համար։
Եթէ միջազգային իրաւունքը չկիրառուի բնիկ ժողովուրդին նկատմամբ, որ աշխարհի հնագոյն քաղաքակրթութիւններէն մէկն է եւ կանգնած է ՄԱԿ-ի անդամ պետութիւններու ձեւաւորման ակունքներուն, միւս բոլոր ժողովուրդներուն համար ինքնորոշման իրաւունք գոյութիւն պիտի չունենայ, որոնք հայ ժողովուրդին կը նային որպէս օրինակելի արժէք իրենց ազգային վերածնունդի ընթացքին։ Ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքը, թէեւ կը խրախուսուի ՄԱԿ-ի կողմէ, այդպիսով պիտի կորսնցնէր իր էութիւնը՝ միջազգային իրաւունքի վրայ հիմնուած որեւէ արդարադատութեան կիրառման բացակայութեան պայմաններուն մէջ ։
Հայ ժողովուրդին նկատմամբ միջազգային իրաւունքի կիրառման ճշմարտութեան եւ պատմական արդարութեան այս պահը, Ֆրանսան մեծ դարձուցած հայկական շարժման մեծ գործիչներուն նուիրուածութեան շնորհիւ, պիտի դառնայ Ֆրանսայի պատիւը։
տիկին սենատոր, պարոն սենատոր,
ընդունեցէ՛ք իմ ջերմ ողջոյններս
http://www.western-armenia.eu/news/Actualite/2020/Apres_la_liberation_de_la_Cilicie-01.07.2020.pdf
Լիտիա Մարկոսեան
Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան Արտաքին գործոց նախարար