Արցախի Ակնայի, Քարվաճառի, Քաշաթաղի շրջանները գրավուած են Բաքուի իշխանութիւններու կողմէն։ Ատ շրջաններուն մէջ մինչեւ 500-700 արժէքաւոր հուշարձան կայ: Ատոնք հայտնուած են ան մարդկանց միջավայր, որոնք Նախիջեւաին մէջ ոչնչացուցին հայկական մշակութային ներկայութեան բոլոր յետքերը: Զինուած ընդհարումին պարագային մշակութային արժէքներու պաշտպանութեան մասին համաձայնագիրը կը ենթադրէ մշակութային արժեքներու միջազգային պահպանութիւն: 

Արցախի տարածքին մէջ գոյքագրուած է մոտ 5000 հուշարձան: Ատոնց լուսանկարները, մեծ մասամբ, կան:

Աս գործը կազմակերած է թէ՜ Արցախի մշակոյթի նախարարութիւնը, թէ՜ լուսահոգի Սամուէլ Կարապետեանի ղեկաւարած «Հայկական ճարտարապետութիւնն ուսումնասիրող  հիմնադրամ»-ը: Հիմա հարցն ան է, թէ իրականում ատ  հուշարձաններն ինչպէ՞ս են պահպանուելու։ Աս պահին հուշարձաններու անվտանգութիւնն ապահոուող մեխանիզմներ չկան, քանի որ ան հայտարարութիւնը, որը ստորագրուած է, չի նշէ ատոնք, կամ ատոնց կից որեւէ իրաւական այլ ակտ, պայմանագիր չկայ, որտեղ նշուած ըլլան մեխանիզմները, կողմերու պարտաւորութիւնները եւ իրաւունքները: Ատ չկայ, եւ շատ անհասկանալի իրավիճակ է՝ ի վերջոյ, մարդիկ ինչպէ՞ս պիտի տարհանուին, ո՞վ է փոխհատուցելու աս մարդկանց , ինչպէ՞ս են մշակութային արժէքները, որոնք  անշարժ հուշարձաններ են, մնալու այնտեղ, եւ ի՞նչ ճակատագիր կը սպասուի ատոնց: Յատկապէս, որ ունինք Նախիջեւանի օրինակը: Միակ բանը, որը շատ վարկածային կ’րնայ թշնամուն ետ պահիլ մշակութային բարբարոսութենէ, միջազգային համաձայնագիրներն են, որոնց անոնք եւս միացած են: Աս ատեն մեր մշակութային կոթողներու պահպանութեան որեւէ երաշխիք չկայ :

Միայն Արեւմտեյան Հայաստանի դատավարութիւնն ընդդէմ Ադրբեջանի՝ Մարդու իրաւունքներու եվրոպական դատարանին մէջ հաշուի կ’առնէ հայկական ժառանգութեան պահպանումը։