Անոնք ովքեր եղեր են Մատենադարան եւ նայեր են ձեռագիր մատեաններու էջերը, անկասկած ապշեր են մանրանկարներու գեղեցկութեամբ: Արուեստի ատ եզակի նմուշները իրենց անկրկնելիութիւնն կու տայ  կարմիը՝ որդան կարմիրը։ Կը նայես մանրանկարները ու տպաւորութիւն է, թէ հէնց նոր են նկարեր: Գոյներն այնքան պայծառ են, այնքան գրաւիչ: Հէնց ատ է որդան կարմիրին առանձնայատկութիւնը` երբեք չյնացող ու իր գեղեցկութիւնը կորցնելու անընդունակ: Ատ 12 մմ-ի յասնող որդերը դեռ հին ժամանակներէն մեծ ճանաչում են բերեր շատերու համար անծանօթ Հայաստանը: Հայաստանի բրենդը դարձած երբեմնի «կարմիրը» այժմ , ցաւոք, կը գտնուի ոչնչացման վտանգին տակ: Անշուշտ բոլորս ենք լսեր հրաշք ներկանիւթին մասին, որու դէմ ժամանակը անզոր է, սակայն ի՞նչ գիտենք անոր մասին: Երբուընէ՞ հայերը սկսան օգտագործիլ այն, ի՞նչ է պահպանուեր որդան կարմիրիմ մասին պատմութեան էջերուն, ինչու՞ մօռացուեցան երբեմնի կախարդական ներկանիւթի պատրաստման ավանդոյթները եւ  ի՞նչ կընենք մենք ի պաշտպանութիւն որդան կարմիրը:

Աշխարհ գոյութիւն ունի ատ միջատներու միայն 3 տեսակ` հայկական, մեքսիկական եւ լեհական, որը տարածուած է Արեւմտեան եւ Արեւելեան Եվրոպա: Հայաստանի կարմիր գիրքին մէջ  գրանցուած որդան կարմիրը կամ ինչպէս շատերնկը կոչեին՝ Արարատեան որդան կարմիրը փոքրիկ միջատ է,որը կը բազմանայ Արարատեան դաշտին տարածքը։ Աս շրջանի համար այն կը յամարուի  էնդեմիկ տեսակ։ Անոնք կը սնուին միայն երկու տեսակի բոյսերով։ Ատոնք են որդանախոտը եւ եղեգը։ Զարգացման բոլոր փուլերուն որդերն ունին կարմիր գոյն, ինչը պայմանաւորուած է օրգանիզմ կարմինի առկաեությամբ։ Սեպտեմբերէն մինչեւ մարտ ընկած յատուածը որդան կարմիրը կը գտնուի  հողին մէջ։ Անոնք մոտ եոթ ամիս այդպէս կը ձմեռեն։ Մէկ տարուան մէջ որդան կարմիրը կու տայ  միայն մէկ սերունդ։ Ահա թէ ինչպէս, հողին տակ երկար ժամանակ ձմեռելէն  ետք, գարնանը ձուերեն դուրս կու գան երկարաւուն թրթուռները։ Անոնց վերջնական ձեւաւորումը տեղի կունենայ միայն սեպտեմբերու սկիզբը։ Հէնց ատ ժամանակ ալ տեղի կունենա  անոնց բազմացումը։ Ի դէպ, արուները զուգաւորումէն ետք կը սատկեն, իսկ էգերը նորէն կւ մտնին հողին տակ ձուադրելու։ Հէնց այդ ժամանակայատուածին ալ պետք է հասցնիլ հաւաքիլ էգ որդերը, յայտնի կարմիր ներկը ստանալու նպատակով։ Մէկ հեկտար աղուտէնց կարելի է հաւաքիլ մինչեւ 40 կգ որդ, իսկ 1 գրամ որդան կարմիր ստանալու համար անհրաժեշտ է 150-էն։