Փոքր Ասիայի Պերգամոն պետութեան թագաւոր Եվմենես Երկրորդը, ով ապրեր է մեր թուարկութենէ առաջ երկրորդ դարը, գրականութեան մոլի սիրահար էր: Իր պետութեան մայրաքաղաք Պերգամոն (այժմ` Բերգամա) նա որոշեց կառուցիլ հսկայական գրադարան մը: Այն ժամանակները հիմնական գրելանիւթը եգիպտական պապիրուսն էր, ուստի եւպապիրուս գնելու նպատակով Եվմենես Երկրորդը Յունաստան գործուղեց խումբ մը մարդկանց: Յոյները, սակայն, հրաժարուեցան անոնց պապիրուս վաճառիլ: «Չկա չարիք` առանց բարիքի» իմաստութիւնն այս պարագային գործեց անվրեպ: Պերգամոնցի վարպետները հորթի եւ գառան կաշիները յատուկ մշակումին ենթարկելով` մարդկութեանը պարգեւեցին նոր գրելանիւթ: Պերգամոնի անուամբ այն կոչուեցաւ պերգամենտ: Հայերը չընդունեցին ատ բառը եւ շրջանառութեան մէջ մտցուցին «մագաղաթ» բառը: Ըստ Հրաչէա Աճառեանի` «մագաղաթ» բառը սեմական է եւ  կը ծագէ «գլորիլ», «գալարիլ» արմատէ: Հետաքրքրական է, որ Արցախ աղջիկները անուանակոչեր են նաեւ Մաքաղաթ: Սայաթ-Նօւան իր հայերէն խաղերուն երկու անգամ կիրառեր է «մաքաղաթ» բառը: Պարագյին մը` որպէս նուրբ մաշկ (Ձեռնիրըտ սիպտակ մաքաղաթ, լիզուտ օսկէ ղալամի պէս), միւսին` որպէս մագաղաթեա ձեռագիրի վրայ նկարուած պատկեր (Օսկե վարաղնով վարաղնած սուրաթ-մաքաղաթըն դունի իս):

«Մշո ճառընտիրը» հայերէն ամէնամեծ մագաղաթեա ձեռագիրն է: Այն գրուեր ու ծաղկուեր է 1200-1220 թուվականներըն, Երզնկայի Աւագ վանք, Բաբերդի տանուտեր Աստուածատուրի պատւերով: Գրիչը Վարդան Կարնեցին է, ծաղկողը՝ Ստեփանօսը: Այժմ Երեւանի Մաշտոցի անուան Մատենադարան պահուող ճառընտիրը ունէ 601 թերթ: Ատոնցմէ իւրաքանչիւրը պատրաստուած է երինջի մը  կամ արջառի կաշուէն: Բաժանուած է երկու մասի, կազմ չունի, քաշը 28 կիլոգրամ է:

Ձեռագիրն ըստ տարուա տոներու դասաւորուած ճառերու, վարքերու, վկայաբանութիւններու, պատմական քաղուածքներու ու ներբողներու ժողովածու է, որու համար կը կոչուի  նաեւ «Տոնական»:

«Մշո ճառընտիրն»  սկիզբ  ունեցեր է 660 թերթ, որմէ 601-ը Երեւան է, 17 թերթ կը պահուի Վենետիկ: Ձեռագիրը 1202-ին յափշտակերլ է Բաբերդի այլազգի դատաւորը եւ 2 տարի Խլաթ թաքուցելէն ետք, 1204 թուականին 4000 արծաթէ դրամով վաճառեր Մշո Առաքելոց վանքը: Փրկագինը յաւաքեր են շրջակայքի բնակիչներն ու վանքի միաբանները: Մինչեւ 1915 թուականը ձեռագիրը գտնուեր է Մշո Առաքելոց վանքը: Մեծ եղեռնի օրերը երկու հայ կին ձեռագիրը երկու մասին են բաժաներ (ծանր ըլլալու պատճառաւ) եւ շալակած հասուցեր Արեւելեան Հայաստան: Ապա երկու մասերը տարբեր ուղիներով հասեր են Թիֆլիսի Հայոց ազգագրական ընկերութիւն, որտեղէն ալ բերուեր Երեւան: