Եթէ Սան-Ստեֆանիոյ 16-րդ պարագրաֆով Հայաստան բարելաւումներ եւ յեղաշրջումներ անցկըցնելու համար Օսմանեան կայսրութիւնը կը պարտաւորուեր Ռուսաստանի առջեւ, իսկ սա ալ պետք է յսկեր այդ բարելաւումներու ու յեղաշրջումներու իրականացմանը, ապա Բեռլինի տրակտատի 61-րդ յօդուածի համաձայն Օսմանեան կայսրութիւնն այդ պարտաւորութիւնները կը ստանձնէր տրակտատը ստորագրած բոլոր պետութիւններու առջեւ (Ռուսաստան, Անգլիա, Աւստրո-Յունգարիա, Գերմանիա, Ֆրանսիա, Իտալիա) այլեւս ոչ թէ Հայաստան, այլ հայաբնակ շրջանները, իսկ պարտաւորութիւններու կատարման յսկողութիւնը իրենց վրայ կը վերցնեին այդ պետութիւնները: Բացի 61-րդ յօդուածէն ձեւակերպումէն, 60-րդ յօդուածով սահմանուեցաւ, որ Սան-Ստեֆանոյի պայմանագիրի 19-րդ յօդուածով Ռուսաստանը զիջուած Ալաշկերտի յովիտը եւ Բայազէտը քաղաքը կը վերադարձուին Օսմանեան կայսրութիւնը: Ահա սա էր այն նախագիծը, այն ընդունուեցաւ վեհաժողով եւ մտաւ անոր պայմանագիրի 61-րդ յօդուածի մէջ բարենորոգումներ անուան տակ եւ որոնք հետագային չիրականացուեցան: Ահա այսպիսի վախճան ունեցաւ հայկական հարցը Բեռլինի վեհաժողովը: Ճնշուած ու վհատուած Խրիմեան Հայրիկը, որն արդեն յասկացեր էր եվրոպական պետութիւններու խարդաւանքները, ժողովուրդը նորէն զէնքի կը կօչէր: Բեռլինէ վերադառնալէն ետք, պատրիարքարան պատմելով դէպի Բեռլին իր առաքելութէան արդիւնքներու մասին, Հայրիկն արտայայտուեր է յետեւեալ կերպ. <<Բեռլինի մէջ բոլոր հպատակ ազգերը հոգեճաշ հարիսա կը բաժնեին : Ինձ ուղարկեր էիք, որ հայերը յասնող բաժինը վերցնեմ, բերեմ: Բոլորը երկաթէ շերեփով վերցուցին, տարան իրենց բաժինը, իսկ իմ շերեփս թուղթէն էր, որը հարիսայի մէջ լխճուեցաւ, ընկաւ մէջը: Ինձ ոչինչ չյասաւ եւ ես ձեռնունայն վերադարձա>>: Հայրիկի այս թեւավոր խօսքերը փոխաբերական իմաստով մացին պատմութեան մէջ, որպէս <<երկաթէ շերեփի>> պատմութիւն: Բեռլինի կոնգրեսը եկաւ նսեմացնելու ռուսական զէնքի յաղթանակը, չափաւարելու ցարիզմի արտաքին քաղաքական եւ ռազմական արդիւնաւետ ակտիւութիւնն ի շահ Անգլիոյ, Ավստրո-Յունգարիոյ, իսկ ամէնակարեւորը ի շահ օսմանեան կայսրութեան եւ ի վնաս բալկանեան ժողովուրդներու ու հայ ժողովուրդի: Բեռլինի կոնգրեսի որոշմամբ Արեւելեան Ռումելիա նահանգը: Բոսնիան եւ Յերցեգովինիան բռնազաւթուեցան Աւստրո-Հունգարիոյ կողմէն: Ճանաչուեցաւ Ռումինիոյ, Սերբիոյ ու Չերնիոգորիայի անկախութիւնը: Մեծ տերութիւններու եւ բալկանեան երկրներու հակասական շահերու խճճուածութեան յետեւանքով Բեռլինի կոնգրեսը Մակեդոնիան թողեց թուրքական կառաւարման տակ, սահմանափակուելով այն պարտականութեամբ, թէ Օսմանեան Կայսրութիւնը պետք է յեղաշրջումներ անցկըցներ իր եվրոպական նահանգները: Հայկական պատւիրակութիւնը կոնգրեսը մասնակցելու իրաւունքի չստացաւ: Կոնգրեսը ներկայացուցած անոր խնդրագիրները անուշադրութեան մատնուեցան: Ինչպէս կը նկատէ Լեոն, <<հայերը կուրախացնեին, թէ ահա անոնց անունն ալ մտաւ միջազգային դիւանագիտութեան անձանագրութիւններու մէջ》: Հայութիւնը կը կարծէր, թէ այսույետեւ Հայաստանը դառնալու է եվրոպական տերութիւններու մտահոգութեան առարկա: Ըստ անգլո-թուրքական պայմանագիրի՝ եթէ Ռուսաստանը ստանալու էր Բաթումը, Արդահանը, Կարսը, ապա Անգլիան կը պարտաւորուեր զէնքի ուժով օգնիլ սուլթանը պաշտպանելու կայսրութիւնը: Ատոր դիմաց Անգլիան իրաւունք կը ստանար բռնազաւթիլ Կիպրօսը: