«Եթէ չլինի Արցախը, չես լինի դու, չի լինի մեր մանկութեան տունը: Եթէ պետք ա, պիտի մեռնես ատոր համար», – սա յատուած է 44-օրեա պատերազմը զոհուած Հայկազ Մկրտչեանի եւ  քրոջ նամակագրութենէ պատերազմի ընթացքին։

Քոյրը կը գրէ՝ «Հայկազ, ես հպարտ եմ, որ դուք յուլիսը կռուեր եք, քո հասանելիքն ըրերլ ես», Հայկազը կը պատասխանէ՝ «չէ, էդ մի անգամ ընելով չէ, ես երկու տարի շոգին, ցրտին, քնաթաթախ էս պոստերը պահեր եմ, ոնց կրնամ թողնիմ անոնց»։ Հայկազը շախմատիստ էր, միշտ երկու քայլ առաջ մտածող, յաշուարկող ու արդար։ Հրամանատարը կը վկայէ, որ յուլիսեան մարտերու եւ 44-օրեա պատերազմի ժամանակ յաշուարկի հրամանատար Հայկազի ու զինակից ընկերներու կրակած բոլոր ականանետերը բացառապէս նշանակետն են յարուածեր։

Հայկազը Տաւուշ կը ծառայեր։Օր մը տուն էր զանգեր եւ տխուր ձայնով կիսուեր մօր հետ․ «Մամ, էնքան վատ բան ա եղեր․ ալ դիրքեր չենք բարձըրնալու, ախր, մենակ էնտեղ ես կը հասկընամ, թէ ինչի եմ բանակը, երբ կը նայեմ ներքեւի գիւղը խաղաղ քնած բնակիչները․ էդ մարդերու համար ո՞նց չկռուիս»։

2020թ․-ի հոկտեմբեր 14-ին Հայկազը նորէն դիրքեր բարձըրցաւ։ Կռուեց Հադրութի գիւղերով՝ հասցնելով ընկերները փրկիլ, շրջափակման մէջ ընկնիլ ու դուրս գալ։ Սարուշէնի մարտերու ժամանակ բայրաքթարի յարուածէն Հայկազն այլեւս չարթնացաւ։ Ֆուտբոլ փայլող ու արագաւազ Հայկազը կեանքը առաջին անգամ բաւականաչափ արագ վազել չհասուց․․․ «Դուք ուղղակի կապրիք, կը քնիք ու կը զարթնիք, բայց Հայաստանի մասին բան մը չգիտեք ու չեք հասկընար։ Իսկ ես հիմա ամէն ինչ կուզեմ ընեմ, որ լավ ըլլայ բանակի համար՝ իմ ջոկիս, դասակիս, գնդիս, մարտկոցիս ու ամէն ինչի․․․», –կը գրեր Հայկազը քոյրը՝ Արեւիկը։