Տարբեր առումներով բաւական բարդ իրավիճակը գտնուող Օկուպացուած Արեւմտեան Հայաստանի հայերու շրջանը, յատկապԷս վերջին տարիները, կը նկատուեն նոր զարգացումներ, որոնք ձեռք կը բերեն հետաքրքիր ուղղուածութիւն։ Աւելորդ չէ նշիլ, որ ներկայիս Օկուպացուած Արեւմտեան Հայաստան տեղի ունեցող գաղափարախօսական եւ քաղաքական պայքարն բնիկները որոշ սահմանափակ յնարաւորութիւններ կընձեռէ, եւ, բացի այդ, հէնց փոքրամասնութիւններու շրջանը ինքնագիտակցութեան մակարդակի բարձրացում կը նկատուի։ Այս ամէնը կը յանգեցնէ անոր, որ Արեւմտեան Հայաստանի հայերու տարբեր խմբերը ի յայտ կու գան ինքնակազմակերպման նոր եւ ուշագրաւ երեւոյթներ։ Հետաքրքիր է դիտարկեր, որ ինքնակազմակերպման դրսեւորումներ տեղի կուենան ինչպէս քրիստոնեա, այնպես ալ կրօնափոխ եւ արդեն կրօնադարձ հայութեան շրջանը։ Յատկապէս վերջիններիս պարագային խնդիրն ունէ քանի մը շերտ, եւ կրնանք փաստիլ, որ ինքնութեան, ազգային ակունքներեւ վերագնահատման անյատական փորձերն այսօր առաւել «ինստիտուցիոնալ» բնոյթ ստանալու միտումներ կը դրսեւորեն։
Արեւմտեան Հայաստանի հայութեան ինքնակազմակերպման այդպիսի դրսեւորումներէն պետք է յամարիլ վերջին շրջանը ինքնաբուխ, երբեմն ալ թուրքական իշխանութիւններու լուռ համաձայնութեամբ ստեղծուող հայրենակցական միութիւնները։ Յայտնի է, որ հայրենակցական միութիւնները բաւական մեծ տարածում ունին հայութեան իրականութեան մէջ, սակայն հէնց Արեւևմտեան Հայաստան ապրող հայերու խօստովանութեամբ՝ այդպիսի կազմակերպութիւնները որոշակիորեն նորութիւն են իրենց համար։ Ընդամէնը տարիներ առաջ սկիզբ առած գործընթացն այսօր զարգացման ուղի է բռներ, եւ կարելի է ըսիլ, որ հայրենակցական միութիւնները յետզյետե կը սկսեն աւելի լուրջ դեր խաղալ բնիկներու իրականութեան մէջ։ Այսպէս, քանի մը տարի առաջ ստեղծուեր է «Մուսա լեռան հայրենակցական միութիւնը», այնույետեւ՝ «Մալաթիոյ հայերու միութիւնը», որոնք քրիստոնեա հայութեան կամ, այսպէս կոչուած, պաշտօնական համայնքի անդամներէն բաղկացած կազմակերպութիւններ են։Հայրենակցական միութիւններու կազմաւորման խնդիրի համատեքստը բաւական նշանակալի զարգացում կարելի է յամարիել «Սասունցիներու միութեան» ստեղծումը, քանի որ ատոր կազմին մէջ կան ինչպէս քրիստոնեա, այնպէս ալ մեծ թուով կրօնափոխ եւ կրօնադարձ հայեր։ Սա Արեւմտեան Հայաստանի կրօոնափոխ հայերու խումբեր ընդգրկող, թերեւս, առաջին հասարակական կազմակերպութիւնն էր։ Նկատինք նաեւ, որ այս կազմակերպութիւնը եւ վերջինիս նախագահ Ազիզ Դաղջըն քանի մը յամարձակ յայտարարութիւններ ու քայլեր ըրին Սասուն եւ հարակից տարածքները հայկական պատմամշակութային ժառանգութեան պահպանման ուղղութեամբ։