Պատերազմին առաջին օրը՝ 2020 թ.-ի սեպտեմբեր 27-ին, Մատաղիսի զորամասի 2-րդ գումարտակի հակատանկային դասակի ինքնաշարժը Թալիշի դիրքեր բարձրանալիս կը խոցուի: Բեկորային յարուածներէն Էդգարը՝ կը վիրաւորուի, իսկ Էրիկը կը զոհուի։ Էդգարն ու Էրիկը եղբայրներ են, ծնուեր են Շիրակի մարզի Ազատան գիւղը:
44-օրեա պատերազմի ժամանակ Էրիկը 20 տարեկան էր, Էդգարը՝ 23:
«Կիրակի էր, սովորական մեր առօրեա կեանքով կ՚ապրեինք, եոթի կողմերը հանկարծ ուժեղ պայթուն լսուաւ, մտքներովս չանցաւ, թէ պատերազմ է։ Թալիշի մեր գումարտակի շէնքէն 200 մ հեռավորութեան մը վրայ հրամանատարական դիտակետ կար, ատ ուղղութեամբ լիքը սնարեադներ ընկան, տագնապ տուին»,- կե պատմ է հակատանկային դասակի ժամկետային զինծառայող Էդգար Ազատեանը։Տագնապ ազդանշանէն ետք ստորաբաժանումները ստացեր են զէնք-զինամթերք եւ տեղակայուեր են գումարտակի շէնքի թաքստոցը. մօտ 3 ժամ մնացեր են հոն: Ժամը 10-ին հրաման են ստացեր. ըստ ստորաբաժանումներու, զբաղեցուցեր են իրենց դիրքերը։
Պատերազմէն առաջ հակատանկային դասակը մարտական յերթապահութիւն կ՚խնցկըցնէր «Գառնի» հրամանատարական դիտակետը : Սեպտեմբեր 27-ին՝ ժամը 10-ի դրութեամբ, Բաքուի զինուժն արդեն գրաւեր էր։ Ռազմական գործողութիւններու ժամանակ հակատանկային դասակը պետք է զբաղեցներ գումարտակի շէնքէն 10 կմ հեռաւորութեան վրայ գտնուող 156-րդ մարտական դիրքը։ Դիրք տանող հիմնական ճանապարհը ակտիւ կը յրետակոծուեր, ճանապարհի վրայ գումարտակի խոցուած, վառուող ինքնաշարժները նկատելով՝ դասակի հրամանատարը կ՚որոշէ պահեստային ճանապարհով հասնիլ դիրք։
«Ինքնաշարժին մէջ՝ յետնամասը, Էրիկի հետ դէմ-դիմաց էինք նստած, նստելէն 20 րոպե ետք, մեր մեքենան յրետակոծուեր է, չգիտեմ՝ ինչ զինատեսակով կը խփեին: Ինքնաշարժին քով ընկած արկի բեկորները ինաւ ինքնաշարժին մէջ։ Ատ յարուածէն ես, Գրիշա Միսակեանը, Արման Դոբաջեանը ստացանք բեկորային վիրաւորում, եղբայրս՝ Էրիկը, գլուխին շրջան ստացած բեկորային էնասուածքէն զոհուեց»,- կը պատմէ Էդգարը։
Ինքնաշարժը կը շարունակէ շարժուիլ դեպի 156-րդ դիրք: Դիրքը քանի մը հարիւր մետր մնացած յրետակոծութեան ընթացքը վնասուած ինքնաշարժը կը խափանուի: Թեւէն վիրաւոր Էդգարն ընկերներու հետ դուրս կը բերէ եղբայրը՝ Էրիկը:
«Էրիկը անգիտակից էր։ Իջեցրուցինք մեքենայէն, գլուխն ամբողջութեամբ արիւնոտուած էր, չգիտեի՝ ինչ ընիլ, արհեստական շնչառութիւն փորձեցի տալ, բայց ուշ էր, արդեն կը հասկընայի, որ… ։ Կապը վատ էր, մինչեւ շտապօգնութեան հետ կապուեցանք, մինչեւ եկան, մօտ կէս ժամ անցաւ, եկան վիրաւորները ու Էրիկը տարան»,- կը պատմէ Էդգարը։
Հակատանկային դասակէն մնացած հինգ հոգին կը դիրքաւորուի, «ֆագոտները» (հակատանկային հրթիռային համակարգ) կը բերէ մարտական վիճակի եւ կը նկատէ, որ յակառակորդի 12 տանկ կը շարժուի իրենց ուղղութեամբ:
««Ֆագոտի» 10 սնարեադ ունեինք։ Մինչեւ ժամը 1-ը դասակին յաջողուեր է 4 տանկ խոցիլ:Տանկ մը խփելու համար կ՚ըլլայ երկու սնարեադ կ՚օգտագործես, հիմնականը T72-M տանկերն էին, հին տանկեր էին, բայց նորացուած: Սնարեադները վերջացան, տանկերն ալ կը մօտնային էին մեզի: Մեր բախտը բերեց, որ մեր հրամանատարը ծանօթ էր էդ դիրքերը, ճանապարհները գիտեր, յատուկ փորած գաղտնի թաքստոցներ կային, տեղափոխուեցանք էդտեղ։ Իրենց տանկերը՝ մօտ 5-6 հատ, մեր մօտով անցան ու գնացին դէպի Թալիշ:
Մեզի հետ էր նաեւ մեր հրամանատարի՝ Արամի շունը՝ Գեկտորը, որը միշտ մեզի հետ էր, ինքնաշարժին խոցած բեկորներէն ինքն ալ էր վիրաւորուեր, վիրակապեր էինք։ Մինչեւ իրիկուն մնացինք, կը կրակէին սնարեադներով, մինամյոտներով, որ մութն ընկաւ, ոչ մէկին հետ կրնայինք կապ հաստատիլ, կողքի դիրքէն մեզի միացաւ մօտ 20 զինւոր, ճանապարհը կորցուցեր էին, չգիտեին՝ ուր կ՚երթան, եկան, միացան մեզի:
Թալիշի եւ «Եղնիկների» միջեւ ընկած դիրքերը երկրորդ գումարտակն կը պահէր Նահանջի ժամանակ այն դիրքերու զինծառայողները, որոնք մօտ էին «Եղնիկները» գացեր են դէպի «Եղնիկներ», մնացածը նահանջեր են դէպի Մատաղիս։ Սեպտեմբեր 28-ին Թալիշի դիրքերը, որոնք 2-րդ գումարտակն կը պահեր, անցան բաքուեցիները:
«Ժամը 20։00-ին մեր դասակի հրամանատարը որոշում կայացոյց դուրս գալ թաքստոցէն եւ ոտքով շարժուիլ դէպի Մատաղիս: Գացինք դաշտերով, մինչեւ առաւօտը 5։30 քայլեր ենք դեպի Մատաղիս։ Սեպտեմբեր 28-ի առաւօտուն Մատաղիս էինք, տեսանք, որ զորամասն ամբողջութեամբ կը վառուի, ու մարդ չկա ներսը։ Ձև մը հեռախօսին կապով խօսեցանք աֆիցերներու հետ, իմացանք, որ իրանք սաղ տեղափոխուեր են 4-րդ գումարտակ, որը Մատաղիսէն մի երկու կմ հեռու էր»,- կը պատմէ Էդգարը։
Նոյն օրը Մատաղիս առաւօտուն ժամը մօտ 10-ին Թալիշէն նահանջած 2-րդ գումարտակի զիւորներու մասը մը կը նստէ դէպի 4-րդ գումարտակ գնացող «Կամազ»-ը։ Բայց ինքնաշարժը կը կանգնեցն է դիւիզիային հրամանատար, գեներալ Կարեն Շաքարեանը: Նա կը յրամայէ անձնակազմը իջնիլ մեքենայէն, տեղակայուեր Մատաղիսի մօտակա փոքր անտառը եւ սպասեր յետագա հրահանգները: Երեք օր անտառը մնալէն ետք հակատանկային դասակը իրենց միացած գումարտակի անձնակազմին հետ կ՚ըրթար 4-րդ գումարտակ։
«Անտառէն ետք գացինք 4-րդ գումարտակ, սեպտեմբեր 30-ն էր։ Էնտեղ զէնք-զինամթերք, ֆագոտ ստացանք եւ գիշերով գացինք «Շիրակ» ՀԴԿ, «Գառնի»-էն 2 կմ է հեռու։ Տարբեր ստորաբաժանումներէն մարդիկ կային, առաջին գումարտակէն մինամյոտչիկներ եւ պեխոտ, կամաւոր՝ ընդհանուր մօտ 40 հոգի։ Ուժեղ մարտեր կ՚ընթանային:«Գառնիի» պոստը «Շիրակէն» կ՚երեւեր, բաքուեցիները «Գառնի» ՀԴԿ էին, մենք ֆագոտով «Գառնի»-ի վրայ կը կրակեինք: Էդ դիրքէն երկու տանկ ենք խոցեր: Արդեն սնարեադները քիչ էին, սնունդն ալ վերջացեր էր։ 4-5 օր էդտեղ մացինք, ետք՝ հոկտեմբեր 4-ին, տեղափոխուեցանք Մատաղիսի վերջին՝ 101-րդ պոստը։ Գրեթէ ամբողջ Մատաղիսի զորքն էդտեղ էր։ Բլինդաժի վրայ էնքան կը կրակեին, կը թուէր՝ հեսա կփլուի, շատ զոհեր տուինք էդտեղ։ Վերջը գեներալ Կարեն Շաքարեանը հրամայեց, որ Մատաղիսէն բոլորը դուրս գան, արդեն յնարաւոր չէր բան մը ընիլ»,- կը պատմէ Էդգար Ազատեանը։
Զորքը դուրս կու գար եւ ոտքով կը յասնի մինչեւ Մատաղիսի ոլորաններ։ Այդ ճանապարհը դասակի հրամանատարը՝ Արամը, յետ կը մնար, ետք կը պարզուի, որ շանը՝ Գեկտորը ման կուգար: Հրամանատարը կը յասնի զորքը, բայց շունը այդպէս ալ կը կորչի 101-րդ դիրքը: Մատաղիսի ոլորաններէն անձնակազմը ինքնաշարժերով կը տանին Հոռաթաղ, յաջորդ օրը՝ հոկտեմբեր 7-ին ալ կը տեղափոխուին Ալաշան։
Էդգարն Ալաշան է եղեր, երբ իմացեր է, որ եղբոր մարմինը յայտնաբերեր եւ յուղարկաւորեր են։
«Եղբայրս՝ Էրիկը, պատերազմի առաջին օրը շտապօգնութեան ինքնաշարժով ճանապարհելէն ետք տեղեկութիւն չունեինք։ Տնեցիները կը փնտրեին բոլոր տեղերով՝ յիւանդանոցներով, դիայերձարաններով, բայց չէին գտներ Հոկտեմբեր 10-ին Մեծամորի դիայերձարանէն կապուեր էին, ըսիլ, որ Էրիկի աճիւնն այնտեղ է։ Հորաքրոջս տղան ացեր, ճանաչեր էր։ Եղբորս փակ դագաղով յուղարկաւորեր են»,- կը նշէ Էրիկին եղբայրը։
Հոկտեմբեր 17-ին Ալաշան Էդգարը արձակուրդ կու տան, բայց ճանապարհները վտանգաւոր ըլլալու պատճառաւ, հոկտեմբեր 19-ին նոր կրցան ճանապարհիլ Երեւան:
«Մեր գումարտակէն զոհուեր է մօտ 130 հոգի, բայց մեր դասակը մէկ զոհ տուինք՝ միայն եղբայրս էր»,- կը պատմէ Էրիկին եղբայրը։