Ուրուգուիոյ Մոնտեվիդեոյի գերատեսչական խորհուրդի կողմէն 2023 թուականի սեպտեմբեր 7-ի միաձայն քվեարկութեամբ հռչակագիրի ընդունումը պատմական է, քանի որ յիշեցնելով միջազգային իրաւունքը՝ այն պայմաններ կը ստեղծէ կաիւն խաղաղութեան եւ արդարութեան համար։
Այս Հռչակագիրը նախեւառաջ պատմական է անհերքելի ճշմարտութեան՝ Արցախի ժողովուրդի բնիկ կարգավիճակի տեսանկիւնէ, որը հազարաւոր տարիներ ապրեր է իր պապենական հողին վրայ:
Այս կարգավիճակը՝ որպէս բնիկ ժողովուրդ, որու ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքը ամրագրուած է Միաւորուած ազգերու կազմակերպութեան բնիկ ժողովուրդներու իրաւունքներու հռչակագրին մէջ, հիմնարար է:
Շատ պետութիւններ այսօր ոգեշնչուելով ատկէ՝ կը հաստատեն այն եւ կը կիրառեն իրենց Սահմանադրութեան մէջ:
Արցախի ժողովուրդի հարցը չի շեղուեր ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքէն, մանաւանդ, որ 2005 թուականէ ի վեր անոր ինքնիշխանութիւնը ճանաչուեր եւ պաշտպանուեր է Միաւորուած ազգերու կազմակերպութեան շրջանակները Արեւմտեան Հայաստանի հայերու ազգային խորհուրդի կողմէն, որը հիմնադրուեր է 2004 թուականը Արցախ՝ Շուշի, ի նշան հայերու դեմ իրականացուած ցեղասպանութեան յետեւանքով հայերու ազգային ներկայացուցչութեան երկարատեւ բացակայութեան: 2021 թուականի մարտի 1-ին Արեւմտեան Հայաստանի խորհրդարանի կողմէն յաստատուած Արցախի մասին օրենքը իր 2-րդ եւ 3-րդ յօդուածները կ՚ընդգծէ, որ Արեւմտեան Հայաստանի բնիկ հայ ժողովուրդի անբաժանելի մաս յանդիսացող Արցախի հայ ժողովուրդն իրաւունք ունէ դիմիլ Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքացիութեան եւ կիրառիլ ինքնորոշման իր իրաւունքը:
Այս Հռչակագիրը նաեւ պատմական է՝ յիշեցնելու միջազգային իրաւունքը, համաձայն որու 1920 թուականին դե ֆակտո եւ դե իւրե ճանաչուեր է Հայկական պետութիւնը Արցախի տարածքին հետ մասին, որի շարունակական պետութիւնն է Արեւմտեան Հայաստանը։
Այս Հռչակագիրի միջոցով Մոնտեվիդեոյի Գերատեսչական խորհուրդը կը նպաստէ հարցի խաղաղ լուծման իրականացմանը ժողովուրդի մը կամարտայայտման շրջանակները, որը կը ցանկընար շարունակիլ ապրիլ եւ գոյութիւն ունենալ իր պապենական հողերը:
Այս խաղաղութիւնը վճռականորեն դրուած է միջազգային իրաւունքի կիրառման եւ այն ստորագրութիւններու նկատմամբ, որոնք պետութիւնները պաշտօնապէս դրեր են բոլոր փաստաթուղթերը, դատավճիռները եւ պայմանագիրները 1920 թուականի հայկական պետութեան՝ մասնաւորապէս Արեւմտեան Հայաստանի ճանաչման ժամանակ:
Հայաստան խաղաղութեան հաստատման այս ցանկութեան մէջ լիովին ներգրավուած էր նաեւ Ուրուգուայը՝ Ուրուգուայի արտաքին գործերու նախարարի 1920 թուականի դեկտեմբեր 5-ի պաշտօնական հեռագիրի միջոցով՝ ուղղուած Ազգերու լիգայի Խորհուրդին նախագահը:
Խաղաղութեան այս ցանկութեան մէջ այլ ազգերու աջակցութիւնը ձեւակերպուեցաւ Սեւրի խաղաղութեան պայմանագիրով, որտեղ Հայաստանը մի գլուխ էր նուիրուած:
Այդ գլուխը, որը պետք է իրագործուի ստորագրումէն աւելի քան 100 տարի անց, խաղաղութեան պարտադիր պայման է նշուած պայմանաիրի 92-րդ յօդուածի կիրառման հրամայական անհրաժեշտութեան միջոցով:
Բաքուի կողմէն պատերազմի եւմէթնիկ զտումներու դիմիլը միայն միջազգային իրաւունքը եւ Սեւրի պայմանագիրի 92-րդ յօդուածը շրջանցելու միջոց է, որպէսզի խուսափենք տեւական խաղաղութեանը նպաստող բանակցային լուծումներէն:
Այս Հռչակագիրը վերջապէս կանգնած է մարդկութեան քովը՝ միջազգային իրաւունքին քովը՝ բարբարոսութեան, քաոսի դէմ::
Այս Հռչակագիրը այն լոյսն է, որն այժմ պետք է առաջնորդէ միջազգային յանրութիւնը վերջնականապէս վերջ դնելու խաւարամիտ նախաձեռնութիւնները եւ յանցաւոր ուժերը, որոնք յաջորդական փուլերը կը շարունակեն ծրագրիլ բնիկ հայ բնակչութեան ցեղասպանութիւնը։
Մեր կառավարութիւնը կը ցանկընար շնորհակալութիւն յայտնիլ Մոնտեվիդեոյի գերատեսչական խորհուրդը, որը սոյն Հռչակագիրի միջոցով կը շարունակէ Ուրուգուայի դիւանագիտական պարտաւորութիւնները՝ ընդգծելով Արեւմտեան Հայաստանի բնիկ հայ ժողովուրդի իրաւունքներու կիրառման սկզբունքը։