Արեւելյան Հայաստանի (Ռուսա-Հայաստան) քաղաքականութիւնն արդեն կտը տարբերուի Արեւմտեան Հայաստանի (Թուրքա-Հայաստան) քաղաքականութենէ։
Սեպտեմբեր 29-ին հայկական զորքերն արդեն կը նահաջեին Սարիղամիշէն ու Կաղզվանէն: Հայաստան մինչեւ 37 տարեկան տղամարդկանց զորայաւաք կը սկսուի, ինչպէս նաեւ մահապատիժ կը սահմանուի դասալքութեան համար։
Հոկտեմբեր 14-ին հայկական ուժերը հակահարձակում կը նախաձեռնեն: Շիրակի նահանգապետ Կարո Սասունին կը գրէ, որ հայկական զօրքը շուրջ 12 հազար էր, այլ աղբիւրներու համաձայն՝ մօտ 8 հազար։ Հայերը լիարժեք պատկերացում չունեին թուրքական ուժերու մասին։ Սասունի կը գրէ, որ գեներալ Սիլիկեանի տուեալներով թուրքական զօրքի թիւը 4 հազարէն աւելի չէր. միայն հարձակումը սկսելէն ետք կը պարզուի, որ թուրքերն անհամեմատ աւելի մեծաքանակ ուժեր ունեին։
Հարձակման ատեն ի յայտ կու գան հայկական զօրքի կառավարման ճակատագրական թերութիւնները։ Կարո Սասունին կը գրէ, որ քանի մը զորամասեր նախատեսուածէն 3-3,5 ժամ ուշացումով կը սկսեն, ինչի յետեւանքով միւսները չեն կարող ամրանալ վերցուցած դիրքերը, եւ թուրքերը, վերախումբաւորելով ուժերը, իրենց ձեռքը կը վերցնեն նախաձեռնութիւնը։ Նոյնը կը պնդէ նաեւ խնամատարութեան նախարար Արտաշէս Բաբալեանը։
Ծանր պայմանագրեր և Առաջին Հանրապետության արևելյան (կովկասյան) մասի անկումը
Կարսին (Արեւմտեան Հայաստան) անկումէն ետք հայկական բանակը թեեւ ամբողջովին ոչնչացուած չէր եւ զգալի ուժեր էր պահպաներ, սակայն բարոյահոգեբանական ծանր պայմանները կը շարունակեր նահանջիլ։ Դասալքութիւնը մեծ չափերու էր հասեր։ Նոյեմբեր 7-ին Կարաբեքիրը զինադադարի առաջարկ կընէ, որն աւելի շուտ վերջնագիր էր։ Հայկական կողմը ստիպուած կընդունէ թուրքական պահանջները եւ կը թողնէ Ալեքսանդրապոլը, բայց թուրքերը շուտով նոր պահանջներ կը դնեն՝ հայերը պետք է զիջեին մինչեւ Սուրմալու-Արաքս կայարան-Արագած լեռ-Նովո Միխայլովկա-Լոռիքենդ գիծը, ինչը կը մերժուի։ Հարձակումը կը շարունակուի եւ նոյեմբեր 16-ին թուրքերը կը վերցնեն Ջաջուռը։
Կօւկասի Հայաստանի հայկական կողմը կը յամաձայնէ զինադադար կնքիլ ու բանակցի թուրքերու հետ՝ միաժամանակ դիմելով Մօսկուայի միջնորդութեանը։
1920 թ. նոյեմբեր 22-ին Երեւանի հայկական պատւիրակութիւնն Ալեքսանդր Խատիսեանի գլխաւորութեամբ կը մեկնէ Ալեքսանդրապոլ՝ թուրքերու հետ բանակցելու։ Մօտ 10 օրէն յաշտութեան ծանր պայմանագիր կը ստորագրուի դեկտեմբեր 2-ին, որով Կօւկասի Հայաստանը կը կորցնէ շուրջ 30 հազար քառ. կմ։ Թուրքերը կանցնի Սուրմալուն ու Կարսը, իսկ Զանգեզուրն ու Նախջեւանը՝ Բաքուն։ Հայաստանը 1200 զինւորէն աւելի զորք չէր կարող ունենալ եւ կը յրաժարուեր Սեւրի պայմանագիրէն։։
Նոյն օրերը Երեւան կը ստորագրուի նաեւ Կօւկասի Հայաստանի խորհրդայնացման պայմանագիրը։