Փաշինեանի եւ Ալիեւի հետ Բրիւսել ս.թ. մայիս 14-ի եռակողմ հանդիպումէն ետք Եվրախորհուրդի նախագահ Շառլ Միշելը յայտարարեց, որ Բաքուի եւ  Հայաստանի «ղեկավարները հաստատեր են իրենց միանշանակ յաւատարմութիւնը 1991թ. Ալմա Աթայի հռչակագրին եւ Հայաստանի (29,800 կմ2) եւ Բաքուի (86,600 կմ2) համապատասխան տարածքային ամբողջականութեանը»:

Բաքուն 1991թ. դեկտեմբեր 21-ին Ալմա Աթա ստորագրեց ինչպէս Ալմա Աթայի արձանագրութիւնը, այնպէս ալ հռչակագիրը: Բաքուի ղեկավար  Մութալիբովը, ստորագրելով այդ փաստաթուղթերը, ուղղակիորեն խախտեց ադրբեջանական խորհրդարանի նախօրեին կայացուցած որոշումը, ըստ որու Բաքուի միացումը ԱՊՀ-ին նպատակահարմար չէր յամարուեր: 

Բաքուն  իր դիրքորոշումը ԱՊՀ նկատմամբ փոխեց միայն Հեյդար Ալիեւի կողմէն 1993թ. իշխանութիւնը նուաճելէն ետք: 1993թ. սեպտեմբեր 20-ին Բաքուի  խորհրդարանն ընդունեց «Անկախ պետութիւններու համագործակցութեանը  Բաքուին միանալու մասին» որոշումը։ Այդ որոշմամբ Բաքուն կը միանար ինչպէս Անկախ պետութիւններու համագործակցութեանը, այնպէս ալ ԱՊՀ Հավաքական անվտանգութեան պայմանագիրի կազմակերպութեանը։

Սա ստորագրուած նոր փաստաթուղթ էր, եւ որեւէ առնչութիւն չուներ Մութալիբովի ստորագրութեան հաստատման հետ։

Այսպիսով, Բաքուն, չնայած այն հանգամանքին, որ Մութալիբովը 1991թ. դեկտեմբեր 21-ին Ալմա Աթա ստորագրեր էր ԱՊՀ համաձայնագրին կից արձանագրութիւնը, ԱՊՀ անդամ պետութեան կարգավիճակ է ձեռք բերեր միայն 1993թ. սեպտեմբեր 24-ին: Ըստ այդմ, մինչեւ 1993թ. սեպտեմբեր 24-ը Բաքուի մասնակցութեամբ ԱՊՀ որեւէ  փաստաթուղթ չէր կարող ԱՊՀ անդամ այլ պետութիւններու համար առաջացնիլ իրաւունքներ կամ պարտականութիւններ: Ուստի, 1991թ. դեկտեմբեր 21-ի Ալմա Աթայի հռչակագիրը, որը ԱՊՀ անդամ պետութիւններու միջեւ ստորագրուած փաստաթուղթ է, առնվազն մինչեւ 1993թ. սեպտեմբեր 24-ը Հայաստանի Հանրապետութեան վրայ որեւէ  միջազգային-իրաւական պարտաւորութիւն  չէր կարող դնիլ  ԱՊՀ անդամ պետութիւն չյանդիսացող Բաքուի  նկատմամբ:

• 1.ԱՊՀ ստեղծելու մասին 1991թ. դեկտեմբեր 8-ի համաձայնագիրը եւ Ալմա Աթայի 1991թ. դեկտեմբեր  21-ի հռչակագիրը ամրագրուած տարածքային ամբողջականութեան եւ սահմաններու անձեռնմխելիութեան հարգման դրոյթը որեւէ առնչութիւն չունէ այն հարցին հետ, թէ որոնք են ԱՊՀ անդամ պետութիւններու միջեւ գործող սահմանները, եւ թէ ինչ տարածք կընդգրկէ այս կամ այն պետութիւնը: ԱՊՀ անդամ պետութիւնները միմեանց սահմանները ճանաչեր են միայն 1993թ. յունվար 22-ին ընդունուած ԱՊՀ Կանօնադրութեամբ, որուն կողմ չի եղեր Բաքուն:

Ալմա Աթայի հռչակագիրին մէջ  արտացոլուած սահմաններու անձեռնմխելիութեան հարգման դրոյթը ունէ յստակ եւ միանշանակ բովանդակութիւն եւ իր էութեամբ տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքի կարեւոր տարրերէն մէկն է: Սահմաններու անձեռնմխելիութեան սկզբունքը կը վերաբերէ պետութւններու միջեւ գոյութիւն ունեցող իրաւական կամ փաստացի սահմաններու նկատմամբ ոտնձգութեան արգելքին: Սահմաններու վիճելիութեան պայմաններուն այն կարգելէ սահմանակից պետութիւններուն սահմանային վեճերը լուծիլ ուժի գործադրման միջոցով: Սահմաններու անձեռնմխելիութեան սկզբունքի բովանդակութիւնը կը ներառէ պետութիւններու պարտաւորութիւնը՝ հարգելու առկա սահմանագիծը տեղը եւ թոյլ չտալու սահմանային գիծի կամայական տեղաշարժը տեղը, սահմանագիծի հատումը առանց համապատասխան թոյլտւութեան կամ սահմանուած կանօններէն դուրս։ Այն նաեւ կը ներառէ իւրաքանչիւր ինքնիշխան պետութեան իրաւունքը՝ վերայսկելու իր սահմաններու հատումը մարդկանց եւ տրանսպորտային միջոցներու կողմէն: Այսպիսով, ինչպէս տարածքային ամբողջականութեան հարգման սկզբունքը, այնպէս ալ սահմաններու անձեռնմխելիութեան կամ անխախտելիութեան սկզբունքը որեւէ կերպ պատասխան չեն տար եւ չեն ալ կարող տալ այն հարցը, թէ որն է տուեալ ինքնիշխան պետութեան տարածքը, եւ ինչն կը մտնի այդ տարածքին մէջ: Յետեւաբար, Ալմա Աթայի հռչակագիրէն  որեւէ կերպ չի բխեր, որ Հայաստանը ճանաչեր է Արցախին պատկանելութիւնը Բաքուին:

• 1․ Հայաստանը ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագիրը 1992թ. փետրվար 18-ին վավերացուցեր է վերապահումներով, ընդ որում վերապահումներ կատարելու մտադրութեան վերաբերեալ Հայաստանը պաշտօնապէս յայտարարեր է դեռեւս 1991թ. դեկտեմբեր 26-ին, երբ ՀՀ Գերագոյն խորհուրդը վավերացոյց  ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագիրի արձանագրութիւնը: ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագիրի վավերացման մասին ՀՀ ԳԽ 1992թ. փետրւար 18-ի որոշման 10-րդ կետէն աներկբայորեն կը յետեւէ, որ Հայաստանը Արցախը  յամարեր է անկախ պետութիւն, որը պետք է իրաւունք ունենա անդամակցելու ԱՊՀ- ին: ՀՀ Գերագոյն խորհուրդի այդ որոշումէն ետք եւս Հայաստանը երբեւէ Արցախը չի ճանաչեր Բաքուի կազմը, ինչն ամրագրուեր է ՀՀ ԳԽ 1992թ. յուլիս 8-ի որոշմամբ եւ հաստատագրուեր է 1995թ. յուլիս 5-ի Սահմանադրութեամբ:

Վաւերացնելով Ալմա Աթայի արձանագրութիւնը՝ Հայաստանի Գերագոյն խորհուրդը վաւերացման վերաբերեալ որոշման երկրորդ կետով հանձնարարեց «Հայաստանի Հանրապետութեան Գերագոյն խորհուրդի արտաքին յարաբերութիւններու հարցերու, անկախ պետականութեան հաստատման եւ ազգային քաղաքականութեան հարցերու մշտական եւ Արցախի հարցերու յատուկ հանձնաժողովներուն` մշակիլ եւ Հայաստանի Հանրապետութեան Գերագոյն խորհուրդի հաստատմանը ներկայացնւլ Անկախ պետութիւններու ընկերակցութեան ստեղծման համաձայնագիրի վերապահումներու վերաբերեալ առաջարկութիւններ»։

1991թ. դեկտեմբերուն, օգտուելով այն հանգամանքէն, որ Արցախի տարածքէն դուրս կը բերուեին նախկին Խորհրդային Միութեան բանակի եւ ներքին զորքերու ստորաբաժանումները, Բաքուն  սկսեց ուղղակի ռազմական գործողութիւններ իրականացնիլ Արցախի բնակչութեան դէմ: Արցախ իրավիճակի կտրուկ սրման հետ կապուած՝ Հայաստանի խորհրդարանը 1991թ. դեկտեմբեր 25-ին որոշում ընդունեց Արցախին ազգաբնակչութեան անվտանգութեան եւ կենսագործունեութեան ապահովման միջոցառումներու վերաբերեալ քննարկումը որպէս հրատապ հարց մտցնիլ Գերագույն խորհրդի դեկտեմբերի 26-ի նիստի օրակարգ: 1991թ. դեկտեմբերի 26-ի յայտարարութեան մէջ կարձանագրուեր, որ «անընդհատ կը ռմբակոծուին հանրապետութեան մայրաքաղաք Ստեփանակերտը, սահմանամերձ գիւղերն ու աւանները: Սպանութիւնները հանրապետութեան տարածքը դարձեր են ամենօրեա երեւոյթ»։ Գնահատելով ստեղծուած վիճակը «պայթունավտանգ, իսկ յետեւանքները` անկանխատեսելի», Հայաստանի խորհրդարանը կոչ կըներ  ԱՊՀ անդամ պետութիւններու խորհրդարաններուն եւ նախագահներուն «գործուն միջոցներ ձեռնարկիլ Արցախին բնակչութեան անվտանգութիւնն ու կենսագործունեութիւնն ապահովելու համար»: Բնական է, որ նման յայտարարութիւնն առնվազն կը վկայէ  այն մասին, որ Ալմա Աթայի արձանագրութեան վավերացման օրը Հայաստանի խորհրդարանը որեւէ մտադրութիւն չի ունեցեր Արցախին դիտարկելու որպէս Բաքուի մաս: Աւելին, 1992թ. հունվար 3-ին, Արցախի առաջին խորհրդարանի ընտրութիւններու աւարտէն անմիջապէս ետք, Հայաստանի Գերագոյն խորհուրդը ընդունեց ԼՂՀ Գերագոյն խորհուրդին ուղղուած դիմում, որտեղ «ողջ հայ ժողոուրդի անունէ» հավաստիացոյց։ 

ԼՂՀ Գերագոյն խորհուրդին, որ «բոլոր միջոցներով զորավիգ կըլլայ  Արցախին պետականութեան հաստատմանն ու ամրապնդմանը»։

1992թ. փետրւար 18-ին Հայաստանի խորհրդարանն ընդունեց ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիրը վավերացնելու վերաբերեալ որոշում, որը կը պարունակեր 10 վերապահում: Այդ վերապահումներու մէջ Արցախին վերաբերելի կարեւորագոյն դրոյթը որոշման 10-րդ կետն է, ըստ որու. «Սոյն Համաձայնագիրը բաց է նախկին ԽՍՀ Միութեան բոլոր անդամ պետութիւններու, այդ թուին ԽՍՀՄ-ի նախկին ինքնավար կազմաւորումներու համար, որոնք ԽՍՀՄ Գերագոյն խորհուրդի «ԽՍՀՄ-ի գոյութեան դադարեցման մասին» հռչակագիրի ընդունումէն առաջ անցկըցուցեր  են անկախութիւն հռչակելու վերաբերեալ համաժողովրդական հանրաքուէ, եւ ատոր հիման վրայ ինքնավար կազմաւորման իշխանութեան բարձրագոյն գործադիր մարմինը դիմեր է Անկախ պետութիւններու համագործակցութիւն` անոր կազմին մէջ ընդունուելու խնդրանքով, ինչպէս նաեւ՝ սոյն Համաձայնագիրի նպատակներն ու սկզբունքները կիսող այլ պետութիւններու միանալու համար»։ Ակնյայտ է, որ վերապահումը ուղղակիորեն նկատի ունէ Արցախը, որը կը բավարարէ վերապահման երկու նախապայմաններուն՝ անկախութեան հանրաքուէի անցկացում եւ  ԱՊՀ անդամակցութեան դիմում: ԱՊՀ անդամակցութեան դիմումը ԼՂՀ Ժողովրդական երեսփոխաններու խորհուրդի գործադիր կոմիտէի նախագահ Լ. Պետրօսեանը ներկայացուցեր  է անկախութեան հանրաքուէի արդիւնքներու ամփոփումէն անմիջապէս ետք՝ 1991թ. դեկտեմբեր 12- ին: ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագիի վավերացման այս վերապահումը ուղղակիորեն կարտայայտէ Հայաստանի պաշտօնական դիրքորոշումն առ այն, որ ԼՂՀ-ն անկախ պետութիւն է եւ, յետեւաբար, Բաքուին տարածք չէ:

Բաքուի կողմէն Արցախի Հանրապետութեան դէմ 1992թ. սանձազերծուած լայնածաւալ ագրեսիայի պայմաններուն Հայաստանի Հանրապետութեան Գերագոյն խորհուրդը 1992թ. յուլիս 8-ին կայացոյց  եւս մէկ եւ առաւել քան յստակ քայլ` ԼՂՀ փաստացի ճանաչման ուղղութեամբ: Հայաստանի Գերագոյն խորհուրդը, «հիմնուելով միջազգային իրաւունքի հիմնադրոյթներու, ազգերու ինքնորոշման իրաւունքի, ինչպէս նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան անկախութեան մասին 1991թ. դեկտեմբեր 10-ի հանրաքուէի արդիւնքներու վրայ», «նշելով, որ կպաշտպանէ Արցախի հարցի այն լուծումը, որը կընդունէ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը, անընդունելի համարելով շարք մը միջազգային փաստաթուղթերը  Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը որպէս Բաքուի մաս ամրագրելու փորձերը», որոշեց «հետեւողականորեն սատար կանգնիլ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեանը եւ անոր բնակչութեան իրաւունքներու պաշտպանութեանը» եւ «Հայաստանի Հանրապետութեան համար անընդունելի համարիլ միջազգային կամ ներպետական ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը նշուած կըլլայ Բաքուին կազմը»։

1995թ. Հայաստանի Հանրապետութիւնը սահմանադրական մակարդակով հաստատագրեց Հայաստանի Հանրապետութեան հանձնառութիւնը Արցախին նկատմամբ: Սահմանադրութեան նախաբանը որպէս յիմք ընդունելով Հայաստանի անկախութեան մասին հռչակագիրը  հաստատագրուած համազգային նպատակները, որոնց մէջ առանձնայատուկ տեղ կը զբաղեցնէ  Արցախին ինքնորոշումը, Հայաստանի Հանրապետութիւնը հանձնառութիւն ստանձնեց կեանքի կոչիլ «հայ ժողովուրդի` բռնի ուժով բաժանուած երկու յատուածներու վերամիաւորման օրինական ձգտումը»:

Այսպիսով, ինչպէս մինչեւ 1992թ. փետրւար 18-ին կատարած վերապահումը, այնպէս ալ ատկէ ետք Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտօնական դիրքորոշումը Արցախի պատկանելութեան վերաբերեալ կայացեր անոր մէջ, որ գոյութիւն ունէ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն, որն անկախ է եւ, յետեւաբար, Բաքուի մաս չի կազմեր: Այդ դիրքորոշումը, որը 1995 թուականէ սկսած՝ ունէ սահմանադրական ամրագրում, Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնները պահպաներ են մինչեւ 2022 թուականը: