Ինչու՞ Արցախը բռնազաւթուեց
Շրջապատուած ըլլալով թուրքական պետութիւններով ՝ Հայաստանը կը դիտարկէր Իրանը, որպէս դաշնակից, որու հետ անկախութենէ ետք ստեղծեր էր կառուցողական յարաբերութիւններ, որպէս պոտենցիալ հակակշիռ Բաքուն։ Սակայն Իրանը, զգուշանալով երկրի հիւսիս-արեւմտեան յատուածը կէդէօնացած սեփական ադրբեջանական բնակչութեան դէմ թշնամանալէն եւ մտահոգուած ըլլալով իր մահմեդական եւ հիմնականը շիա երկրի հակազդեցութեամբ, սահմանափակ էր իր արձագանքը: Միեւնոյն ժամանակ, Մոսկվան աշխատեր է մեծացնիլ Արեւելեան Հայաստանի կախվածութիւնը Ռուսաստանէն՝ դժվարացնելով Երեւանի համար Թեհրանի հետ աւելի սերտ տնտեսական եւ էներգետիկ կապերու զարգացումը: Խօսքով մը, Իրանին նկատմամբ ԱՄՆ-ի զսպումը եւ Արեւելեան Հայաստանը վերայսկելու Ռուսաստանին ցանկութիւնը Երեւանը զրկեր են աջակցութեան այլընտրանքային աղբիւրներէն:
Տարածաշրջանը հետաքրքրական է նաեւ Իսրայելին դերը։
Իսրայելին տարածաշրջանային միջամտութիւնը՝ Մերձաւոր Արեւելքը աէնակարեւոր ռազմական ուժը եւ Իսլամական Հանրապետութեան երդուեալ թշնամին, աւելի է բարդըցուցեր իրավիճակը: Որպէս մահմեդական աշխարհի փոքրամասնութիւն ունեցող պետութիւն, որն ինքն առաջացեր է մասամբ Եվրոպա հրեաներու դէմ նացիստական ցեղասպանութեան արդիւնքը, Իսրայելը տեսականորեն պետք է բնական հարազատութիւն զգա Հայաստանինհետ: Սակայն մահմեդական պետութիւններու հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններն ընդլայնելու ցանկութիւնը, էներգետիկ ռեսուրսներու եւ շուկաներոպ գրավումը եւ Իրանի հանդեպ անոր թշնամանքը Իսրայէլը ալ աւելի մօտեցուցին Բաքուն:
Ժամանակին ընթացքը Իսրայէլը դարձեր է Բաքուին սպառազինելու առանցքային մատակարարը՝ 2016-էն 2020 թուկաններուն զինքե ապահովելով սպառազինութեան ընդհանուր ներմուծման մինչեւ 69 տոկոսը, այդ թուին՝ իր ամէնաառաջադէմ սպառազինութեան համակարգերէն քանի մըն, միտում մը, որը զգալիորեն արագացեր է, քանի որ Բաքուն նախապատրաստեր է իր զէնք՝ Արցախը գրավելու համար: Աւելին, Բաքուի գլխաւոր աջակիցն ու մենթոր Թուրքիան, որն ունէ իր տարածաշրջանային հավակնութիւնները, լրացուցիչ զէնք եւ օգնութիւն է տրամադրեր՝ նոյնիսկ գնալով այնքան հեռու, որ ըստ տեղեկութիւններու՝ Բաքուին սիրիացի վարձկաններ է տրամադրեէ 2020 թուականի արցախեան պատերազմին ժամանակ:
Օսմանեան կայսրութենէ ի վեր Թուրքական իշխանութիւնը կը տենչար ներկայիս Բաքուն, ինչպէս նաեւ իրանական ադրբեջանական նահանգը: Պանթուրքիստական եւ նեոօսմանեան ուժերը, որոնց հետ կը նոյնացուի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, շուտուընէ կը ցանկընային ցամաքային կամուրջ ստեղծիլ նախ Անկարայի եւ Բաքուի միջեւ, այնույետեւ Հիւսիսային Իրանի միջով դեպի Կէդրօնական Ասիա: Այսպիսով, Թուրքիոն յոյս ունէ իրականացնիլ ուղիղ ցամաքային ճանապարհ, որը կմիացնէ բոլոր թուրք ժողովուրդներուն: