Թբիլիսի ընթացող «Մետաքսի ճանապարհ» համաժողովին Արեւելեան Հայաստանի վարչապետը ներկայացուցեր է «Խաղաղութեան խաչմերուկ» նախագիծը, որու առանցքային իմաստը յետեւեալն է. «Արեւելեան Հայաստանի, Թուրքիոյ, Բաքուի, Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան միջեւ կոմունիկացիաներու զարգացում՝ ճանապարհներ, երկաթուղիներ, խողովակաշարեր, մալուխներ, էլեկտրահաղորդման գիծեր նորոգելու, կառուցելու, գործարկելու միջոցով»։
Կարելի է 100 տոկոսով պնդիլ, որ այս գաղափարը կկիսեն տարածաշրջանի բոլոր երկրները, սակայն այն չորս սկզբունքները, որոնց վրայ, ըստ Արեւելեան Հայաստանի վարչապետի, պետք է հենուի ծրագիրին իրականացումը, հաստատ զարմանք կառաջացնեն այն պարզ պատճառաւ, որ ատոնք շուտուընէ կը գործեն ողջ աշխարհը։ Ալ ատոնք ամրագրելու իմաստը ո՞րն է։
Իւրաքանչիւր երկիր իր տարածքը իր պետական ինստիտուտներու միջոցով կիրականացնէ սահմանային եւ մաքսային յսկողութիւն, ինչպէս նաեւ կապահուէ ենթակառուցուածքներու, ներառեալ ատոնցով բեռներու, տրանսպորտային միջոցներու, մարդկանց անցման անվտանգութիւնը» եւ այլն։ Իսկ որտե՞ղ եք տեսեր, որ կոմունիկացիաները այլ սկզբունքներով գործեն։ Այո՛, վերջին արցախեան պատերազմէն ետք որոշ ժամանակ Բաքուի կողմէն վերայսկուող տարածքով կանցնէր Բերձորին միջանցքը, բայց նախ, այն բոլորովին հայերը չէին վերայսկի, եւ ամէնակարեւորը՝ այդ միջանցքն արդեն գոյութիւն չունէ։ Եւ ուրեմն լրիւ անհասկընալի է՝ ինչո՞ւ պետք է Հայաստանին ինքնիշխան տարածքով անցնէ ճանապարհ մը, որը վերայսկեն ադրբեջանցիները։
Բոլոր պարագաներուն, միանգամայն ակնյայտ է, որ Արեւելեան Հայաստանի ներկայացուցած ծրագիրին ամէնագլխաւոր նպատակը Սիւնիքի ճանապարհի կարգավիճակի հստակեցումն է։ Այնինչ, հիմնուելով վերջին զարգացումներու վրայ, թոյլ տուեք եզրակացութիւն ընիլ, որ Մեղրիին այդ ճանապարհը իրականը այնքան մեծ նշանակութիւն չունէ Բաքուիի եւ Անկարային համար, որքան մենք կը կարծենք։ Ընդ որում, օտարերկրեա որոշ վերլուծական կէդրօններ նոյնն կը պնդեն։ Միացեալ Նահանգները գործող Stratfor կազմակերպութեան մասնագէտներու կարծիքը. «Հայաստանի տարածքով տարանցիկ միջանցքը թեեւ շատ ցանկալի է Բաքուին համար, սակայն խիստ անհրաժեշտ չէ»։
Իրողութիւնը սա է՝ Բաքուն ու Իրանը արդեն կը կառուցեն այն ավտոմայրուղին, որը Արաքսին միւս ափով պիտի կապէ Բաքուի հիմնական մասը Նախիջեւանին հետ։ Այսինքն, այդ ճանապարհը ձգուելու է այն տարածքներով, որոնք մինչեւ 2020 թուականը արցախցիներու ձեռքին էին, ետք, հասնելով Արեւելեան Հայաստանին սահմանին, երկու կամրջով իջնելու են ներքեւ, շարունակուելու են Արաքսին իրանական ափին երկայնքով եւ յասնելով Նախիջեւանին` երկու կամրջով կրկին յատելու են սահմանը, մտնելու են ինքնավար հանրապետութիւն։ Ճիշտ նոյն ձեւով՝ Իրանի տարածքով, շրջանցելով Հայաստանը, մօտ ապագային կլուծուի նաեւ երկաթգծին հարցը։ Ռուսաստանցի պաշտոնեաներէն մէկն այս շաբաթ ըսեր է. «Գնահատեր ենք, որ հայկական տարածքով երկաթգիծը կըլլայ 42 կիլոմետր։ Որքան ինձի յայտնի է, Իրանին տարածքով երկաթգիծը կըլլայ 50 կիլոմետր, ահա եւ ամբողջ տարբերութիւնը՝ 2 կամուրջ եւ 8 կիլոմետր»։