Այսօր Նոյեմբեր 9-ն է՝ 2020 թուականի 44-օրեա պատերազմին 3-րդ տարելիցը:
Այս օրը հայոց օրացոյյցում սեւով է նշուած: Երեք տարի առաջ այս օրը ստորագրուած եռակողմ համաձայնագիրին արդիւնքը Արցախին մեծ մասը մնաց թշնամուն, իսկ այսօր արդեն հայերու պատմական բնօրրան Արցախն ամբողջութեամբ կորսուած է ու հայաթափուած:
Western Armenia Tv-ին առանձնացուցեր է քանի մը պատմական դիպուած, որը եւս մէկ անգամ կապացուցէ, որ Բաքուն տասնամեակներ շարունակ փորձեր է Արցախ վերացնիլ հայկականը։
1971 թուականին Հեյդար Ալիեւին հրամանագիրով սկսաւ Շուշի քաղաքի պատմական թաղամասին քանդումը։ Քանդուեր են աւելի քան 7000 պատմական հայկական ճարտարապետական յուշարձաններ, այդ թուին՝ Կուսանց վանքը, Մեղրեցոց եկեղեցին, Ագուլեցոց եկեղեցին, Սուրբ Գեւորգ եկեղեցին եւ այլն։
1920 թուականին աւերուած հայկական հարուստ Շուշին գրեթէ ողջ խորհրդային ժամանակաշրջանը մնաց ուրւական քաղաք։1960-ի դրութեամբ Շուշիին բնակարանային ֆոնդի աւելի քան 90%-ը ամայացած ու աւերակ էր։ Քաղաքին 40 հազար հայ բնակչութենէ (1920 թուականի դրութեամբ) մինչեւ 1960 թուականը մնացեր էր ոչ աւելի, քան 2 հազարը։ Ալիեւը դիմեր է Խրուշչովին՝ Մոսկվայէն «Շուշի քաղաքի վերականգնման» համար գումար յատկացնելու խնդրանքով։ Մոսկվան գումար է յատկացուցեր, սակայն քաղաքը վերականգնելու փոխարէն Ալիեւը հարիւրաւոր կռունկներ, բուլդոզերներ եւ այլ տեխնիկաներ է բանցուցեր հոս եւ սկսեր ապամոնտաժիլ պատմական եւ ճարտարապետական արժեք ունեցող պատմական շէնքերը, որոնք դեռ յնարաւոր էր վերականգնիլ:
Շուշին քաղաքի պատմական հայկական թաղամասերը, որոնք կը զբաղեցնեին ամբողջ քաղաքի՝ բերդի տարածքի 2/3-ը, քանդուեցան, եւ ատոնց փոխարեն կառուցուեցան մոխրագոյն «Խրուշչովկաներ» (5 հարկանի բազմաբնակարան շէնքեր), որոնց բնակեցման համար Ադրբեջանական ԽՍՀ այլ շրջաններէն բաքուեցիներ են բերուեր հոս։ Սա աս քաղաքի պատմական հայկականութիւնը ոչնչացնելու միտումնաւոր քաղաքականութիււն էր։Բայց նոյնիսկ չնայած այս գործողութիւններուն, մինչեւ 1991 թուականը Ալիեւին յաջողուեց Շուշի քաղաքը բնակեցնիլ ոչ աւելի, քան 10 հազար ադրբեջանցի, ինչը 4 անգամ աւելի քիչ էր, քան 1920 թուականի Շուշիի ջարդերէն առաջ այս քաղաքը ապրած հայերու քանակէն։ Ինչպէս նախկինը, մինչեւ 1992 թուականի մայիս 9-ին Արցախին պաշտպանութեան բանակի կողմէն այս քաղաքն ազատագրելու պահին քաղաքի 80%-ն ամայի էր։
1840 թուականին Շուշին առաջին անգամ ստացեր է քաղաքին կարգավիճակ։ Հոս հավաքուեր են Արցախին հեռաւոր գաւառները գտնուող հսկայական թւով հայկական գիւղերու բնակիչները եւ սկսեր են քաղաքային կեանքով ապրիլ՝ հոս կառուցելով գեղեցիկ առանձնատներ, դպրոցներ, եկեղեցիներ, տպարաններ, թատրոններ, գրադարաններ եւ հասարակական այլ շինութիւններ։
19-րդ դարին վերջը Շուշին արդեն խոշորագոյն քաղաքն էր ոչ միայն Արցախ, այլեւ ողջ Արեւմտեան Հայաստան։ Շուշին դարձաւ Արեւմտեան եւ Արեւելեան Հայաստաններու հայ մտաւորականութեան եւ մշակոյթին կէդրօն եւ մրցեց Կարսի, Ալեքսանդրապոլի, Երեւանի, Նախիջեւանի եւ Գանձակի հետ։ Բնակչութեան քանակով Շուշին ամբողջ Անդրկովկաս կը զիջեր միայն երկու քաղաքներու՝ Թիֆլիսին եւ Բաքուին։ Քաղաքը եւ անոր ողջ բնակչութիւնը աւերուեր են թուրք֊բոլշեւիկեան բանակին կողմէն 1920 թ.: