Ինչ կապ ունեն Մուշկիները հայերի հետ

Մեր օրերը սակաւաթիւ ժողովուրդներ կրան յպարտանալ իրենց հին արմատներով: Անոնց թիւն են հրեաները, չինացիները, եթովպացիները, բասկերը եւ հայերը: Անյնար է հարիւր տոկոսանոց ճշգրտութեամբ ըսիլ, թէ որքան հին է Հայաստանը, բայց մենք փորձեր ենք վերլուծիլ ամէնատարածուած տեսութիւնները եւ պատկերացում կազմիլ, թէ որտեղէն  կը սերեն հայերը։ 

Ռուս պատմաբան Իգոր Դյակոնովը տեսութիւն է առաջացուցեր, որ Հայերը պետք է նոյնացուին Մուշկիներու հետ, ժողովուրդ մը, որը վկայուած է ասորիներու, իսկ աւելի ուշ՝ վանական արձանագրութիւնները, ինչպէս նաեւ լուվիացիներու եւ, յնարաւոր է, յոյներու կողմէն։ 

Համաձայն ասորական արձանագրութիւններու՝ Մուշկիներն իրենց դաշնակից Ուրումու եւ Կասկային հետ (երբեմն կը կոչուին Գագաներ, Կասկեաններ կամ Ափիշլու) փորձեր են ներխուժիլ Ասորեստան հիւսիսէն: Այս Մուշկիները հետադարձաբար ստեղծուեր են «Արեւելեան Մուշկիներ»: Հավանաբար, Մուշկիներին յաղթելէն ետք Ասորեստանի թագաւոր Թիլգրաթ-Պիլեսար I-ը անկէ շատերուն վերաբնակեցուց հիւսիսային Սիրիա։

8-րդ դարը Մուշկի կոչուող խումբը կը յիշատակուի Վանի թագաւորութեան (Ուրարտական) եւ Ասորեստանի տարեգրութեան մէջ, որպէս Կիլիկիոյ մօտ գտնուող Թաբալ։ Այս խումբը հետագային կոչուեց «Արեւմտեան Մուշկի»:

5-րդ դարի յոյն պատմիչ Հերոդոտոսն ըսեր է.

«Հայերը՝ զինուած են փռիւգիական ոճով».

Հերոդոտոս գրեր է, որ փռիւգիացիները ծագումով Մակեդոնիայէն են։ Դյակոնովը, օգտագործելով Հերոդոտոսի գրածը եւ այն փաստը, որ ասորեստանցիները, ըստ երեւոյթին՝ Մուշկիներին կը կաեին փռիւգիացիներու հետ։ Դյակոնովը կը սկսէ պնդիլ, որ Մուշկիները կա՛մ նոյն փռիւգիացիներն էին, կա՛մ սերտորեն կապուած խումբ, որը կը յետեւեր անոնց Բալկաններէն արեւելքէն դեպի Հայաստան: Տարօրինակ կերպով, Դեակոնովը (եւ այլ գիտնականներ) նոյնպէս Մուշկիները կը կապեին յոյներու կողմէն հաստատուած մոսկիներու հետ, թեեւ հոյները կը տարբերակեին մոսցիներու եւ փռյուգիացիներու միջեւ: Հին յոյները (օրինակ՝ Հեկատեոս Միլետացին) Մոսխոյին տեղադրեցին ժամանակակից հիւսիսարեւելեան Թուրքիոյ  Պոնտական ​​շրջանը եւ, յաւանաբար, նաեւ Իրան՝ Ուրմիա լճին մօտ։

Բացի այդ, Դյակոնովը եւ միւսները ենթադրեր են, որ Վրաստանի Ջավախքի մեսխեթները/մոշները նոյնպէս մուշկի են եղած, ինչի պատճառաւ ոմանք կենթադրեն, որ մուշկին կը խօսի քարթւելերէն լեզուով:

Ցաւոք, անոնք իրենց լեզուի ոչ մի գրառում թողած են։ Անոնց հետ կապուած միակ անձնական անունն է մ.թ.ա 8-րդ դարի Մուշկի (արևմտյան) Միտա թագաւորը։ Կենթադրուի, որ Միտան, ով կռուեր է ասորիներու դէմ, եղեր է Միդասը Ֆրիգիայէն (կը գտնուի ներկայիս Կապադովկիա: Կենթադրուի, որ այս Միդասը եղեր է դիցաբանական թագաւորին ոգեշնչումը, ով ոսկի է վերածեր այն ամէնը, ինչը դիպչեր է:

Այնուամէնայնիւ, ժամանակակից հետազոտութիւնները մեզիկըսեն, որ Դիակոնոֆի փաստարկներուն մեծ մասն անհիմն է: Գենետիկական ուսումնասիրութիւնները պարզեր են, որ հայկական էթնոգենեզի մեծ մասն աւարտուեր է մ.թ.ա. 1200 թուականին։ Սա կը խօսի այն մասին, որ եթէ Մուշկիները Բալկաններէն ըլլային, անոնք չէին կրնա նպաստիլ հայկական ծագման ֆոնդին, քանի որ անոնց մուտքը շատ ուշ էր, եւ հայերու մէջ չկան բալկանեան ծագման նշաններ, որոնք կը թուագրուին տուեալ ժամանակաշրջանին:

Լեզուաբանորէն, ֆռիւգիական լեզուն (որու մասին մենք արձանագրութիւններ ունինք, ի տարբերութիւն մուշկի լեզուի) այժմ կենթադրուի, որ սերտոէն կապուած է հունարէնին հետ:

Չնայած այս խնդիրները, Դիակոնոֆի առաջարկած հայ-մուշկի կապն իրականը բավականին ազդեցիկ է, երբ կը գիըակցենք ատոր հիմնական թերութիւնը.

Հնագիտական ​​ապացոյցներ չկան, որ արեւմտեան (այսպէս կոչուած՝ «ֆռիգեան») կերամիկական իրերը բրոնզին դարը հասեր են Կապադովկիոյ սահմաններէն դուրս: Այնուամէնայնիւ, վկայութիւններ կան, որ արեւելքէն կերամիկաները հասեր են մինչեւ Փոքր Ասիոյ ներքին տարածքները, որքան ժամանակակից Էլազիգը տուեալ ժամանակաշրջանը (մօտաըորապէս մ.թ.ա. 1200 թ.): Խեցեգործութեան այս ոճը կը սերէ միջին բրոնզին դարի «Անդրկովկասեան» կերամիկական իրերէն, սկզբնապէս յայտնաբերուերլ է Յարաւային Վրաստան եւ Հիւսիսային Հայաստան, որը տարածուեր է ժամանակակից Հայաստանին մեծ մասը եւ մինչեւ Կարին արեւմուտք՝ մ.թ.ա. II հազարամեակի կեսերը: Անդրկովկասեան կերամիկական իրերը կապուած են Թրիալեթի-Վանաձորի մշակոյթին հետ, որը եւ հնագիտական ​​վկայութիւնները, եւ այժմ գենետիկան խիստ կակնարկեն հնդեւրոպական մշակոյթ ըլլալու  մասին: Շատ յնարաւոր է, որ Թրիալեթի-Վանաձորին մշակոյթը խօսեր է նախահայերէն լեզուով։

Ըստ պատմաբան Արամ Քոսեանի, Էլազիգեան կերամիկական իրերու առանձնայատուկութիւնը տարածաշրջանը յայտնաբերուած նախկին կերամիկական ոճերէն կը յուշէ նոր բնակչութեան՝ Յարաւային Կովկասէն եւ Հայկական լեռնաշխարհէն որոնք բնակութիւն են հաստատեր Էլազիգ շրջանը Բացի այդ, Քոսեանը կը պնդէ, որ Էլազիգ յայտնաբերուած այս խեցեղենի մեծ քանակութիւնը կարող է վկայիլ բնակչութեան 50 տոկոս աճի մասին: Քոսեանը կը կարծէ, որ ատ կը վերաբերուի ծագումով Յարաւային Կովկասէն բնակչութեան բնակեցմանը։

Շարունակելի․․․