Սուլթան Աբդուլ Համիդ II- ի կողմէ հայերու կոտորածները 1894 -1909 թուականին Արեւմտեան Հայաստանի եւ Կիլիկիոյ մէջ, այնուհետեւ 1909-ին երիտթիւրքերու կողմէ հայերու կոտորածները Կիլիկիոյ մէջ, ամբողջ ժողովուրդի մը վերացման սկիզբը կը համարուին:  1915-ի Ապրիլ 24-ի կոտորածները նպատակ ունէին  երկրի երեսէն ջնջելու ամբողջ ժողովուրդի մը գոյութիւնը ՝ վերացնելով անոր մտաւորակայնութիւնը:  Սակայն յաճախ կը մոռանանք, որ հայերուն դէմ կոտորածները շարունակուեր են մինչեւ 1923 թուականը եւ անկէ յետոյ նոյնպէս ՝ քեմալական վարչակարգին ներքոյ:

1915-ի Ապրիլի 24-ի Կոստանդնուպոլսոյ ողբերգական գիշերէն չորս տարի անց, ողջ մնացած մտաւորականներու  խումբ մը նպատակ դրաւ հանդիսաւոր կերպով յարգելու զոհերուն յիշատակը:

Այնուհետեւ Թէոդիկին, որ գրող ու հրատարակիչ էր, յայտնի էր իր կենսագրութիւններու որակով, եւ ով տարիներ շարունակ տարագրական գործի մեջ էր’ կը խնդրեն որ հրատարակութիւն մը պատրաստէ այս ճակատագրական օրուայ առաջին յիշատակին առիթով, 1919 թ.-ի զինադադարի յաջորդ օրը:

«Յուշարձան Ապրիլ 24-ի»-ն բաղկացած է երկու մասէ՝ առաջին մասը կենսագրականն է մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսէն տեղահանուած եւ սպաննուած մտաւորականներուն, գրողներ, բանաստեղծներ, ուսուցիչներ, իրաւաբաններ, բժիշկներ, զինուորներ, արհեստաւորներ’ ըստ շրջաններու եւ քաղաքներու: Երկրորդ մասը կը ներառնէ վերապրածներու երկու վկայութիւններ, որոնք կը վերաբերին այն երկու հիմնական կեդրոններուն, ուր արտաքսուեր են մտաւորականները, իսկ յետոյ մահապատիժի ենթարկուեր են.

Մէկ դար անց ալ’ այս անփոխարինելի յուշահամալիրը կը պահպանէ իր խորհրդանշական արժէքը:

1 Krikor Zohrab • 2 Haroutioun Chahriguian (Atom) • 3 K. Khajag (Karékine Tchakalian) • 4 Aknouni (Khatchadour Maloumian) • 5 Diran Kélékian • 6 Siamanto (Atom Yardjanian) • 7 Hrant (Melkon Gurdjian) • 8 Daniel Varoujan (Tcheboukkiarian) • 9 Roupen Zartarian • 10 Roupen Sévag (Roupen Tchilinguirian) • 11 Sarkis Minassian • 12 Nazareth Daghavarian • 13 Garabed Pachaian Khan • 14 Lévon Larents (Kirichdjian) • 15 Sempad Purad (Der Ghazarients) • 16 Hampartsoum Hampartsoumian • 17 Parsegh Chahbaz • 18 Ardachès Haroutiounian • 19 Jacques Sayabalian (Paylag) • 20 Krikor Torossian • 21 Kéram Parseghian • 22 Dikran Tcheugurian • 23 Chavarche Krissian • 24 Krikor Essayan • 25 Armen Dorian (Hratchia Sourénian) • 26 Aris Israélian • 27 Mihran Tabakian • 28 Hagop Terzian (Hagter) • 29 Hampartsoum Boyadjian (Mourad) • 30 Vartkès (Hovhannès Sérengulian) • 31 Marzbed (Ghazar Ghazarian) • 32 Aristakès Kasparian • 33 Haroutioun G. Djangulian • 34 Sarkis Barséghian (Chamil) • 35 Bédros Kalfayan • 36 Haroutioun Kalfayan • 37 Arsène Kalfayan • 38 Sarkis Sevin (Sungudjian) • 39 Édouard Beyazian • 40 Hratch (Haïg Tiriakian) • 41 Atom Chahen (Yéritsants) • 42 Yénovk Chahen • 43 Nersès Papazian • 44 Nersès Zakarian • 45 Stépan Miskdjian • 46 Krikor Miskdjian • 47 Ardzrouni (Hagop Avédissian) • 48 Sako • 49 Lévon Bardizbanian • 50 Ardachès Sémerdjian (Torkom) • 51 Vramchabouh Arabian • 52 Nersès Chahnour • 53 Sérovpé Noradounguian • 54 Karékine Hussian • 55 Mardiros H. Koundakdjian • 56 Garabed Tachdjian • 57 Krikor Armouni • 58 Boghos Danielian • 59 Meguerditch Garabédian • 60 Apraham Haïrikian • 61 Lévon Aghababian • 62 Kévork Terdjimanian • 63 Dikran Achkharouni • 64 Kévork Hurmuz • 65 Kévork Diratsouian • 66 Mihrdat Haygazn • 67 Rostom (Riustem Rostomiants) • 68 Vramchabouh Samuelov • 69 Archag Khazkhazian • 70 Meguerditch Stépanian (Tavatian) • 71 Lévon Chachian • 74 Parounag Feroukhan • 75 Onnig Maghazadjian • 76 Théodore Mendzikian • 77 Vartéres Atanassian • 78 Apig Djambaz • 79 Vahram Altounian • 80 « Yertchanig » Aram • 81 Nersès D. Kévorkian • 82 Onnig Serabian • 83 Partogh Zorian (Jiraïr) • 84 Akrig Kérestedjian • 85 Melkon Piossian • 86 Pilibbos Tchilinguirian • 87 Haroutioun Konyalian • 88 Vahan Djamdjian • 89 Haroutioun Kalfayan • 90 Hovhannès Kélédjian • 91 Stépan S. Kurkdjian • 92 Dikran Sarkissian • 93 Parouïr Arzoumanian • 94 Haïg Derdérian • 95 Miridjan Artinian • 96 Hampartsoum Balassan • 97-98 Vahan Kéhayan (Dökmeci Vahan, Vahan le fondeur) • 99 Ardachès Férahian • 100 Artin Messerlian • 101 Arménag Arakélian • 102 Mihran Pasdermadjian • 103 Nechan Nahabédian • 104 Yéghia Souzikian • 105 Bédros Kurdian (Bédig) • 106 Diran Yerganian • 107 Assadour D. Mattéossian • 108 Houssig Katchouni • 109 Yervant Tchavouchian • 110 Hagop Chahbaz • 111 Sarkis Kalikian • 112 Garabed Reïssian (Charlo Bey) • 113 Kévork Kopouchian • 114-116 Krikor Ohniguian et ses enfants Aram et Karékine • 117 Hovhannès Keuleyan • 118 Dikran Baghdikian • 119 Hovhannès Tcheugurian • 120 Paramaz • 121 Benné Torossian (Bédros Manoukian) • 122 Aram Atchekbachian • 123 Kéram Vanikian • 124 Yervant Topouzian • 125 Roupen Garabédian (Vahan Boyadjian) • 126 Hovhannès Der Ghazarian • 127 Tovmas Tovmassian • 128 Hagop Basmadjian • 129 Mourad Zakarian (Hagop Ghazarian) • 130 Meguerditch Yérétsian • 131 Karékine Boghossian • 132 Arménag Hampartsoumian • 133 Yérémia Manoukian • 134 Apraham Mouradian • 135 Minas Kéchichian • 136 Sempad Kélédjian (Angoudi Bédros) • 137 Karnig Boyadjian • 138 Hrant Yégavian • 139 Boghos Boghossian • 140 Hrant Aghadjanian • 141 Garabed Patouguian • 142 Khorèn Khorénian • 143 Krikor Kayan d’Amassia • 144-148 Ichkhan (Nigoghayos Boghossian) • 149 Vramian (Onnig Tertsakian) • 150 Ardachès Solakian • 151 Dikran Odian (Asso) • 152 Apraham Proudian • 153 Garabed Danteyan • 154 Haygag Yérémichian • 155 Yervant Sermakeshanlian (Yéroukhan) • 156 Telgadintsi (Hovhannès Haroutiounian) • 157 Garabed Soghikian • 158 Meguerditch Vorpérian • 159 Hovhannès Boudjikanian • 160 Nigoghos Ténékédjian • 161 Prof Khatchadour Nahikian • 162 Donabed G. Luledjian • 163 Jiraïr Hagopian (Sarkis Nalbandian) • 187 Mihran Kazandjian • 188 Mihran Isbirian • 189 Sénékérim H. Kaléondjian • 190 S. Mourad (Derdérian) • 191 Garabed Barsamian • 192 Karnig Toughladjian • 193 Manuel Dedeyan • 194 Lévon Kantarian • 195 Aram Hagopian • 196 Khatchadour Grdodian • 197 Mikaël Frengulian • 198 Roupen Rakoubian • 199 Hampartsoum Belédjian • 200-202 Vahan N. Hussussian • 203-204 Hemayak Karagueuzian, Israël Ozanian • 205 Dadjad Tcheboukdjian • 206 Lévon Karagueuzian • 207-210 • 211-213 M. Parounag Sarkissian, Archag Kizirian, Hovhannès Boghossian. • 214 Soponia Garinian • 215 K. Vosguéritchian • 216 Antranik Bozadjian • 217 Soghomon Aktchélian • 218 Rév. G. Sinanian • 219 Aram Adrouni • 220 Aram Chicheyan • 221 Hratch Lousbaronian • 222-223 Meguerditch Asdourian • 224 Pilos • 225 Sétrag de Tsitogh • 226 Partogh Odabachian • 227 Kaloust Garabédian • 228 Vahan Kasbarian (Vahan) • 229 Kévork Zouloumian • 230 Archag G. Tutundjian • 231 Krikor Stépanian • 232 Hagop Garabédian • 233 Benyamin Tchelghadian (P. Pakradouni) • 234 Haroutioun Boghossian • 235 Koriun (Gomsétsi Isso) • 236 Meguerditch Polayan (Medjo) • 237 Vartan (Tigrane) • 238 Arménag Hokhikian • 285 Kévork Vichabian (Sarkis Kétchian) • 286 Vahan Kurkdjian • 287 Minas Minassian • 288 Mibar Mentchérian • 289 Minas Bédrossian • 317 Karmen (Dadjad Melkonian) • 318 Arakel G. Sivaslian • 319 Hovhannès Hagopian • 320 Gaguik Ozanian • 321 Archag T. Daghlian • 322 Hovhannès Arozian • 323 Garabed Kodjayan • 328 Kévork Deyirmendjian • 329 Armen Gorgodian • 330 Jessy Matossian • 331 Lutfi Babikian • 332 Hovhannès Hasserdjian • 333 Archag Roumian • 334 Krikor Der Boghossian • 335 Hagop Nadjarian • 336 Khatchadour Topouzlian • 337 Hovhannès Kazandjian • 338 Dikran Témurian • 339 Avédis Khederian • 340 A. Kévorkian • 341 Nour. Nouridjanian • 342 Yégho • 343 Hagop Aghasser • 344 Tovmas Djelalian • 345 Sénékérim Bondjouklian • 346 Yervant Kabassakalian • 347 Minas Ipekdjian • 348 Manoug Danielian • 349 Nechan Evranian • 350 Garbis Tcheradjian • 351 Karékine Gozikian (Yessalem) • 352-354 Pères Mesrob, Chighah, Houssig • 355 Ardache kahana Papazian • 363 Vahakn (Datévian) • 364 Achough Chahnazar (Mardiros Achoughian Peypoutiants) • 365 Kérovpé Gulbenkian • 366 Stépan Nalbandian • 367 Docteur Hagop S. Hovhannèssian • 368 Ardachès Der Stépanian • 369 Vartan Missirian • 370 Arakel A. Abroyan • 377 Samuel H. Kendikian • 451 Soukias Dulguérian • 460 Mattéos Hovivian • 461 Hrant Asdvadzadourian • 464 Zareh Kotchian • 465-567 • 606 Hagop Achod (Papazian) • 607 Nersès Taniélian • 608 Khorèn Timaksian • 609 Sempad Saadétian • 610 Khosrov Behrikian • 611 Eznig Kalpakdjian • 612 Kévork Tourian (Betchakdjian) • 613 Vartan Hagopian • 614 Sahag Odabachian • 615 Vaghinag Torikian • 616 Bsag Der Khorénian • 617 Chavarche Sahaguian • 618 Kéram Tévékélian • 619 Meguerditch Tchelghadian • 620 Anania Hazarabédian • 621 Barkèv Taniélian • 622 Sourèn Kalémian • 623 Ardavast Kalendérian • 624 Melkisseteg Hovivian • 625 Hamazasb Eghisseyan • 626 Kévork Nalbandian • 627 Hamazasb Vartanian • 628 Koriun Serabian • 629 Garabed Hagopian • 630 Yérémia Liforian • 631 Sahag Sarkissian • 632 Hovsep Soghomonian • 633 Nersès Meguerditchian • 634 Apkar Yotneghparian • 635 Parsegh Manguérian • 636 Sahag Tcholakian • 637 Nersès Partoghoméossian • 638 Hovhannès Mavian • 639 Ohan • 640 Bédros Kassian (kahana) • 641 Haroutioun Der Melkonian (kahana) • 642 Vartan Aslanian (kahana) • 680 Mattéos Hadjian • 688 Hagop Topouzian (Mouch) • 696 Mikaël Khatchadourian (Malatia) • 705 Stépan Sarian • 706 Garabed Der-Sahaguian • 707 Tovmas Odabachian • 708 Andréas Tchélébian • 709 Iknadios Maloyan • 715-716 Prêtres de Amassia • 717-722 Prêtres de Marzevan • 723-731 Prêtres de Kaghadia • 732 Prêtre d’Aïntab • 733-735 Prêtres d’Adana • 736-738 Prêtres de Diyarbékir • 739 Boghos Kasbarian • 740 Stépan Israélian • 741-746 Prêtres de Mardine • 747-749 Prêtres de Kharpert • 750-761 Soeurs de la Congrégation de l’Immaculée Conception  

ԵՌԵԱԿ ԴԱՇՆԱԿԻՑՆԵՐՈՒ ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆԸ՝ 1915 թ.-ի ՄԱՅԻՍ 24-ին

1915 թ.-ի Մայիս 24-ին, առաջին անգամ ըլլալով ԵՌԵԱԿ ԴԱՇՆԱԿԻՑՆԵՐԸ ՅԱՅՏԱՐԱՐԵՑԻՆ ԹԻՒՐՔԻՈՅ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՒՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ՝ ՀԱՅԱԱՍՏԱՆԻ ՄԷՋ ԹԻՒՐՔԵՐՈՒՆ ԿՈՂՄԷ ԿԱՏԱՐՈՒԱԾ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐԵԱԼ,

(Աղբիւրն է RDIP / HAVAS ԳՈՐԾԱԿԱԼՈՒԹԻՒՆ)

Ֆրանսայի, Մեծ Բրիտանիոյ եւ Ռուսաստանի – Այս ԵՌԵԱԿ ԴԱՇՆԱԿԻՑՆԵՐԸ 1915 թ.-ի Մայիս 24-ին յայտարարեցին Թիւրքիոյ կառավարութեան պատասխանատւութեան մասին՝ Հայաստանի մէջ կատարուած ջարդերուն համար:

Մօտ մէկ ամիսէ ի վեր, Հայաստանի քիւրդ եւ թիւրք բնակչութիւնը, յաճախ օսմանեան իշխանութիւններու օգնութեամբ՝ դաւադրաբար կը համագործակցէին հայերը կոտորելով: Նման կոտորածներ տեղի ունեցան Ապրիլի կէսերուն (նոր տոմարով) Էրզրումի, Դերջանի, Էգինի, Ակնի, Բիթլիսի, Մուշի, Սասունի, Զէյթունի եւ ամբողջ Կիլիկիոյ մէջ: Վանի շրջակայքին գտնուող մօտ հարիւր գիւղերու բնակիչները բոլորովին սպաննուեցան, նոյնինքն քաղաքի հայկական թաղամասը պաշարուած է քիւրդերուն կողմէ, միեւնոյն ժամանակ, Կոստանդնուպոլսոյ մէջ՝ օսմանեան կառավարութիւնը կը մոլեգնի անպաշտպան հայ բնակչութեան  դէմ:

Մարդկութեան եւ քաղաքակրթութեան դէմ ուղղուած այս նոր ոճրագործութիւններու առկայութեան պայմաններուն մէջ՝ Դաշնակից Կառավարութիւնները տեղեակ պահեցին Բարձր Դուռը, որ ինք անձամբ պատասխանատւութիւն պիտի կրէ նշուած յանցագործութիւններուն համար, օսմանեան կառավարութեան բոլոր անդամներուն հետ, ինչպէս նաեւ այն բոլոր գործակալներուն հետ՝ որոնք գործակցած են կոտորածներն իրականացնելու համար: