
Փարիզը չի թաքցներ տարածաշրջանի մէջ Անկարայի աշխոյժ քաղաքականութեան հանդէպ իր նախանձը, որը բոլորին կստիպէ պտտուիլ իր շուրջ: Բայց Թուրքիայի համար վտանգն այն է, որ Ֆրանսիայի վարած քաղաքականութիւնը կարող է առաջ բերել Մեծ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ պետական սահմանները վերանայելու խնդիր, եւ քիւրտերը կարող են դառնալ նոր դիւանագիտական խաղի հերթական գլուխկոտրուկը:
Անկարան շատ յոյս ուներ, որ կը հրաւիրուի մասնակցելու Աթենքի ֆորումին, որուն հրաւիրուած էր Կիպրոսը, Ֆրանսիան, Եգիպտոսը, Սաուտեան Արապիան, Պահրեյնը եւ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնները: Աւելին, ավելի շուտ ան կոչ կ՛ընէր հրաւիրել միջազգային գիտաժողով Արեւելեան Միջերկրական ծովի ճգնաժամէն ելք գտնելու համար:
Սկիզբը ամեն ինչ լաւ էր: Հունուարի 25-ին, գրեթէ հինգամեայ ընդմիջումէն ետք Յունաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ վերսկսուեցաւ այսպէս կոչուած նախնական շփումները: Բանակցութիւններու իրական բովանդակութիւնը պաշտօնապէս չէ բացայայտուած, սակայն յունական կողմը կը պնդէ, որ կը քննարկէ միայն ծովային գոտիներու սահմանազատման հարցը: Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը նամակ ուղարկեր է իր թուրք գործընկեր Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին եւ առաջարկեր է պահպանել «կառուցողական երկխօսութիւնը»: Բացի այդ, մարտին, ՄԱԿ-ի նախաձեռնութեամբ, նախատեսուած է ոչ պաշտօնական շփումներ անցկացնել Կիպրոսի խնդիրի վերաբերեալ: Եւ հանկարծ խափանում.
Անոնք որոշեցին դուրս թողել Թուրքիան, չնայած սուր խնդիրները լուծելու ջանքերը համակարգելու նախադրեալները կարծես կը ձեւաւորէին: Փոխարենը անոնք ընդունեցին թեզը «դատապարտել Թուրքիայի ապօրինի գործողութիւնները Արեւելեան Միջերկրական ծովին, որոնք կը խաթարեն տարածաշրջանի մէջ խաղաղութիւնն ու անվտանգութիւնը»: Ըստ թուրքական որոշ աղբիւրներու, Ուաշինգտոնը միջամտեր է իրադարձութիւններու ընթացքին ՝ «փորձելով կանխել Անկարային ԵՄ-էն կառչելը Թուրքիայի արտաքին քաղաքական նոր զօրավարժութիւններուն ՝ արգելափակելով այն դրական օրակարգը, որը Պրիւսելը կը փորձէ ստեղծել Թուրքիայի հետ»:
Հետեւաբար, Աթենքի մէջ հանդիպումը կազմակերպուած էր աւելի շուտ ՝ ամերիկեան նոր վարչակազմի հետ փոխգործակցութիւն սկսելու համար: Պատահական չէ, գրած է թուրքական Daily Sabah- ը, որ Անկարան կը մեղադրէ Յունաստանին ու Ֆրանսիային, ինչպէս նաեւ Պարսից ծոցի որոշ երկրներուն «հակաթուրքական դաշինք ստեղծելու» մէջ: Եթե այո, ապա ո՞վ կարող է խաղալ անոր գլխաւոր դերերը:Դժուար թէ այս Հունաստանն է, որը չունի անհրաժեշտ ռեսուրսներ աշխարհաքաղաքական լայն շրջանակով տարածաշրջանային քաղաքականութիւն վարելու համար: Ակնյայտ է, որ Ֆրանսիան առաջնագիծ է, ըստ Le Figaro- ի, «պատրաստ է ամբողջովին փրկել Եւրոպայի պատիւը, չնայած որ մինչեւ վերջերս ան ռազմավարական հավակնութիւններ չուներ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ եւ դուրս կը մղուէր ամերիկեան շահերէն»: Միայն համեմատաբար վերջերս, երբ աշխարհի այս տարածաշրջանին մէջ ԱՄՆ ազդեցութեան թուլացումը ակնյայտ դարձաւ բոլորի համար, Փարիզի մէջ մարդիկ սկսեցան յիշել տարածաշրջանի մէջ ֆրանսիացիներու ներկայութեան հարուստ պատմութիւնը. Նապոլեոն Բոնապարտի եգիպտական արշաւը (1798 – 1801), 19-րդ դարին գաղութային մրցակցութիւնը, սեփական մանդատային տարածքները ՝ 1920-1930-ական թուականներուն:
1956-ի Սուեզի ճգնաժամէն ետք Փարիզը ստիպուած եղաւ զոհաբերել իր ամենալուրջ հաւակնութիւնները Մերձաւոր Արեւելքի պետութիւններու նկատմամբ եւ վերասահմանել անոնց հետ հաղորդակցութեան ձեւաչափը: Փորձագետներու կարծիքով, այս որոնումը կը շարունակուի այսօր, երբ ֆրանսիական դիւանագիտութեան ազդեցութիւնը կը փորձարկուի տարբեր իրադարձութիւններու միջոցով, որոնց կենտրոնի Մերձաւոր Արեւելքն է: Բայց իրականութեան այն չի ձգտիր «հեռու քայլել», փորձեր է հիմք ձեռք բերել ոչ ֆորմալ առաջնորդի դէրին Եւրամիութեան հարաւային թեւին ՝ իրեն համարելով կամուրջ Եւրոպայի եւ Մերձաւոր Արեւելքի միջեւ: Այս պահին Ֆրանսիան չի խաղար որպէս Մերձաւոր Արեւելքի հիմնական եւրոպական գործընկերը, եւ անոր կողմէ որեւէ կոչեր չիկան «Եվրո-միջերկրածովեան-Մերձաւոր Արեւելք» միաւորող նախագիծերու վերաբերեալ: Չնայած Փարիզը կը ձգտէ պահպանել իր ներկայությիւնը այն երկիրներու մէջ, որտեղ դեռ ինքնուրոյն հանդէս գալու ներուժ ունի ՝ Լիպիայի եւ Լիբանանի մէջ, Ալժիրի, Արումտոան Աֆրիկայի, Մարոկկոյի, Թունիսի ու Եգիպտոսի մէջ: Այնուամենայնիւ, ֆրանսիական ուժը լիովին անբավարար է իրական ուժ ըլլալու համար, իրավիճակը լուծելու համար Արեւելեան Միջերկրական ծովին, Սուրիայի մէջ, որտեղ այն սահմանափակ հնարաւորութիւններ ունի, ինչպէս նաեւ «իրանական դոսյէի»մէջ:
Փաստ այն է, որ Փարիզը Մերձաւոր Արեւելքի մէջ ԱՄՆ-էն բացի այլ դաշնակից չունի: Այն չի կարողանար կառուցել անկախ քաղաքականութիւն Թուրքիայի հետ, եւ Ֆրանսիան չի պահեր տարածաշրջանի մէջ Անկարայի ածշխոյժ քաղաքականութեան նկատմամբ իր պատմական նախանձը, որը բոլորին կստիպէ պտտուիլ իր շուրջ: Թուրքիայի համար վտանգն այն է, որ ֆրանսիական պոտենցիալ քաղաքականութիւնը կարող է ստեղծել Մեծ Մերձաւոր Արեւելքի մէջ պետական սահմաններու վերանայման խնդիր, եւ քիւրտերը կը դառնան հերթական գլուխգործոց նոր դիւանագիտական խաղի մէջ: Պատահական չէ, որ Թուրքիայի քաղաքական շրջանակները պարբերաբար կը մատնանշում են 100 տարի առաջ Օսմանեան կայսրութեան բաժանման մասին պայմանագիրերը: Անոր նախկին տարածքին մէջ տեղի ունեցած բազմաթիվ արիւնալի բախումները շատ մասնագետներու կստիպեն վերադառնալ պատմական աղբիւրներ ՝ բնտրելով տարածաշրջանը այսօր «փոշիի տակառ» դառձնելու պատճառները: Այստեղէն կուգայ բազմաթիւ կանխատեսումներ Սուրիայի, Լիբանանի, Լիպիայի եւ նոյնիսկ Թուրքիայի փլուզման վերաբերեալ: Ֆրանսիացի պատմաբաններէն մէկի խօսքով ՝ Մեծ Պրիտանիան եւ Ֆրանսիան պատասխանատու են տարածաշրջանի մէջ տեղի ունեցածի համար, քանի որ «մենք կառուցեր ենք Մերձաւոր Արեւելքը, եւ մենք ալ այն կը կործանենք»:
Առայժմ Փարիզը կը նախընտրէ գործել եւրոպական համայնքի կողմէ առաջ շարժուող նախաձեռնութիւններու շրջանակներուն ՝ վախնալով հակասել Միացեալ Նահանգներու շահերուն: Այնուամենայնիւ, Ֆրանսիայի արտաքին քաղաքականութիւնը Մերձաւոր Արեւելքի մէջ կը վերափոխուի, եւ այդ բավականին զգալի է: Այն ներդրուած է նոր իրողութեան մէջ աշխարհաքաղաքական ոլորտին, որը կը ձեւաւորուի Մերձաւոր Արեւելքին՝ Ջո Պայտենի նախագահութեամբ «նոր աշխարհակարգի» ձեւաւորման համատեքստին: Այնպես որ, Թուրքիան նոյնպէս ստիպուած է զբաղուելու բարդ ու նոյնիսկ պատմական արտաքին քաղաքական խնդիրներով:
2021 թ. Փետրվարի 14
Ստանիսլավ Տարասով