1917 թվականին Լենինն ու Ստալինը ստորագրեցին այսպես կոչված “Թուրքահայաստանի մասին դեկրետը”, ըստ որի՝ Թուրքիան իրավունք չուներ զորքեր մտցնել Արևմտյան Հայաստան՝ այնտեղից ռուսական զորքերի դուրս բերումից հետո։ Արևմտյան Հայաստանը պետք է ձևավորեր սեփական բանակն իր պաշտպանության համար ։

Իսկ Արևմտյան Հայաստանի և Թուրքիայի միջև պետք է սահմանի ապառազմականացում իրականացվեր։  Թուրքիան համաձայնել է այդ պայմաններին։  Բայց հենց Ռուսաստանը դուրս բերեց իր զորքերը, Թուրքիան խախտեց այդ պայմանագիրը և գրավեց Արևմտյան Հայաստանը՝ գրավելով նրա հիմնական մարզկենտրոնները՝ Վան, Բիթլիս, Մուշ, Երզնկա (Էրզիջան), Կարին (Էրզրում), Տրապիզոն (Տրապիզոն), Ուլթիք (Օլթու), Կարս, Դարոյնք (Բայազետ), Ցոլակերտ (Իգդիր) ։

1919 թվականին Բրիտանիան Թուրքիայից հետ վերցրեց Կարսի մարզը և Սուրմալուի գավառը՝ Կարս, Ցոլակերտ քաղաքներով և վերադարձրեց դրանք Հայաստանին։ Արևմտյան Հայաստանի մյուս մարզերի հարցը պետք էր լուծել խաղաղ բանակցային ճանապարհով։

Բանակցություններն ավարտվեցին 1920 թվականին, երբ ամբողջ միջազգային հանրությունը պաշտոնապես ճանաչեց Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ Վանի, Բիթլիսի, Էրզրումի և Տրապիզոնի մարզերի սահմաններում։

Հայաստանն ու Թուրքիան համատեղ դիմեցին միջազգային արբիտրաժային դատարանին՝ երկու երկրների միջև սահմանները հստակեցնելու և սահմանազատում իրականացնելու համար՝ դրանք ամրագրելով վաղեմության ժամկետ չունեցող երկաթբետոնե փաստաթղթով՝ արբիտրաժային որոշմամբ։

Արբիտրաժային որոշումը կայացվել է 1920 թվականի նոյեմբերին՝ ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի ղեկավարությամբ։

Արբիտրաժի որոշման տակ դրվել է ԱՄՆ-ի մեծ կնիքը, և արբիտրաժի որոշումն ուժի մեջ է մտել։ Որոշման մեջ գրված է.”Որոշումը վերջնական է, բողոքարկման և վերանայման ենթակա չէ, վաղեմության ժամկետ չունի, ուժի մեջ է մտնում անմիջապես”:

Սակայն Ռուսաստանում բոլշևիկյան իշխանության ջանքերով, ինչպես նաև նույն ԱՄՆ — ի և Եվրոպայի մոտ Հայաստանի համընդհանուր ճանաչված սահմանները պաշտպանելու համար բանակ ուղարկելու ցանկության բացակայության պատճառով, ինչպես նաև հենց Հայաստանի մոտ բավարար ռազմական ուժի բացակայության պատճառով, որպեսզի դիմակայեն և բոլշևիկյան Ռուսաստանին, և Թուրքիայում քեմալականների ավազակներին (1920թ.)Արբիտրաժի որոշման տակ դրվել է ԱՄՆ-ի մեծ կնիքը, արբիտրաժի որոշումն ուժի մեջ է մտել։ Որոշման մեջ գրված է.”Որոշումը վերջնական է, բողոքարկման և վերանայման ենթակա չէ, վաղեմության ժամկետ չունի, ուժի մեջ է մտնում անմիջապես”:

Սակայն Ռուսաստանում բոլշևիկյան իշխանության ջանքերով, ինչպես նաև նույն ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի մոտ Հայաստանի ճանաչված սահմանները պաշտպանելու համար բանակ ուղարկելու ցանկության բացակայության, ինչպես նաև հենց Հայաստանի մոտ բավարար ռազմական ուժի բացակայության պատճառով, որպեսզի դիմակայեն և բոլշևիկյան Ռուսաստանին, և Թուրքիայում քեմալականների ավազակներին (1920 թվականին նրանք դեռ օրինական իշխանություն չէին, այլ ավազակների կարգավիճակում էին), Արևմտյան Հայաստանը դե ֆակտո բռնազավթվեց Թուրքիայի կողմից։ Իսկ այն բանից հետո, երբ բոլշևիկյան Ռուսաստանը վերացրեց նաև մնացած մասը՝ Արևելյան Հայաստանը, նրա տարածքները բաժանելով Ադրբեջանական ԽՍՀ – ի (Նրան բաժին հասավ հայկական 3 ու կես մարզերը՝ Նախիջևանն ամբողջությամբ, Արցախը ամբողջությամբ, Գարդմանը ամբողջությամբ, Սյունիքը կիսով չափ), Վրացական ԽՍՀ-ն (նրան բաժին հասավ Ջավախքի մարզը), մի մասը նվիրվեց Թուրքիային (Կարսի մարզն ու Սուրմալուի գավառը ՝ Արարատ լեռով), մնացած փոքրիկ տարածքը հռչակեցին որպես Հայկական ԽՍՀ (առանց ինքնիշխան կարգավիճակի, ինքնիշխանություն Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ):

Հայ ժողովուրդը զանգվածաբար դուրս է մղվել իր իսկ հողից, և արդյունքում այսօր Հայաստանից դուրս 4 անգամ ավելի շատ հայ է ապրում, քան բուն Հայաստանում։  Այս մարդիկ ցրված էին Եվրոպայի, Մերձավոր Արևելքի, Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի, Ավստրալիայի և մասամբ նույնիսկ Աֆրիկայի և Ասիայի բոլոր երկրներում:

Ազգը զրկվեց իր հողից։ Հայկական ԽՍՀ, Նախիջևանի ՀԽՍՀ, Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Հանրապետություն։

Ընդ որում՝ Նախիջևանի ՀԽՍՀ-ից նույնպես վտարեցին հայ բնակչությանը, Լեռնային Ղարաբաղի ՊԲ-ում փորձեցին էթնիկ զտումներ իրականացնել 1991-1994 թվականներին, բայց չկարողացան (հայերը կոշտ հակահարված տվեցին), սակայն նրա տարածքի կեսում դա իրականացրեցին արդեն 2020 թվականին, իսկ մյուս կեսում փորձում են այն իրականացնել հիմա։

Նրանք, ովքեր բռնազավթել են Հայաստանի 9/10-ը, իրագործել են հայ ժողովրդի ցեղասպանությունը, և էթնիկ զտումները հիմա հայերին “խաղաղություն” են առաջարկում, բայց այդ “խաղաղություն” ասելով նկատի ունեն, որ հայերը պետք է հրաժարվեն իրենց հայրենիքի 9/10-ից և համաձայնվեն Երևանի սահմաններում ամրագրմանը։

Ահա այսպիսի “խաղաղության պայմանագիր” ։

Աղբյուրը ‘ TC history.am