Ermeni tarihinde kabul edilen görüşe göre gerek Hay’lar (Ermeniler) gerekse Hay (Ermeni) ismi ata Hayk’tan gelmektedir. Hayk’ın soyundan gelen nesillerin dalları hakkında tarihçi Movses Khorenatsi ve daha önce yaşamış Kaldealı Mar Abbas Katina’nın tarihinden bahseden Adsız (Ananun)tarihçi yazmıştır.
Bir görüşe göre Hay (Ermeni) halkı Hay ve Armen olmak üzere iki kavimden oluşmuştur. Fakat bu görüş basit bir yanlış anlaşılma sonucudur, çünkü Hay-Ar kökeni Ar-Ara-Har Tanrının isminden türetilmiştir. Aslında bir tane kavim vardı ve onun ismi de Hay’dı, fakat komşu kavimler ve uluslar onlara Ar men demişlerdi. Ermenicede Har kökeni Hay’a (r sesi y sesine) değişmiş, böylece: r = y’ye dönüşmüştü. Örneğin, Ararat = Ayrarat, Hark = Hayk.
Ermenicede kelimenin başında ünlü harf öncesi ses değişmeleri yaşayan kelimeler istisna olmayıp, sıkça H ya da Y sesini alırlar, mesela: Khorenatsi’nin andığı Hayk-Hark, ya da (v)ogi-hogi (Erm. “ruh”), Rom-Hrom, Yunanca igea (sağlık) kelimesinin Ermenice’deki telaffuz şekli “higena” gibi.
Ar-Har-hay ses değişilkiğinden kaynaklanan örneklere Ermenicede özellikle Hotorcur, Zeytun, Hacın, Hemşin lehçelerinde, Hadrut’un Tumm köyü şivesinde ve Kapan’ın Araşen köyünde rastlanır.
Hemşin lehçesinde: cuy – cur (su), ayi – ari (gel) vs..
Hay-Har-Ar geçiş örnekleri Khorenatsi’nin bahsettiği Hayk’ın nesillerine referanslarında da bulunmaktadır: Aramanyak Hayk’tan olmadır.
Böylece Khorenatsi’nin tanıklığı, Hayk isminin kökeninde Ar-ın, Armen isminin kökeninde ise Har’ın olduğunu kanıtlıyor: Har-Harmen=Armen:
Kaynakça:
A Gharibyan, Հայ բարբառագիտություն (Ermeni lehçebilimi), Erivan, 1953, s. 132.
- Gavukçyan, Արմեն և Հայ անվանումների ծագումը և Ուրարտուն (Armen ve Hay isimlerinin etimolojisi ve Urartu), s. 91-94.
Gr. Ghapantsyan, «Արա Գեղեցիկի պաշտամունքը» (“Ara Geğetsik (Güzel Ara) taabbüdü”), s. 77-78.
- Matakyan. «Արա Գեղեցիկ» (“Ara Geğetsik”), s. 181.
Hazırlayan: N. Margaryan