“Hayatımda hiçbir zaman kişisel mutluluk ve refah aramadım. Her zaman tek bir şey için uğraştım ve tek bir şey için savaştım: halkımın özgürlüğü ve refahı için.”

Ermenilerin halk diliyle sadece Andranik dedikleri Andranik Ozanyan, hem yurttaşları hem de yabancılar arasında büyük saygı gören ünlü ve son derece popüler bir askeri liderdi.

Andranik’in, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Ermeni katliamları öncesi ve sonrasındaki savaş kahramanlıkları, Ermenilerin Türk ve Kürt zulmüne karşı silahlı savunmasının az sayıdaki  vakalardan biridir. 

Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılan Andranik, Türk ordusuna karşı savaşmak için  Bulgaristan’a gitti, ardından Ermenistan’a döndü ve burada ilk Ermenistan Cumhuriyeti döneminde doğuda Artsakh ve güneyde Zangezur’daki Ermeni nüfusunu koruma misyonunu üstlendi.  O bölgedeki Ermeni nüfusunun fiziksel varlığını Azerbaycan saldırganlığına karşı güvence altına alma onuru ona ve askeri lider Garegin Njdeh’e atfedilir.

1919 yılında Andranik, soykırımdan ARMENOSİD’den sağ kurtulanlar ve savaştan kaçan Ermeni mülteciler için bir bağış toplama etkinliği düzenlemek üzere Amerika Birleşik Devletleri’ni ziyaret eder ve 500.000 $ (bugün yaklaşık 7 milyon $’a eşdeğer) bir parayı toplamayı başarır.

Bundan kısa bir süre sonra nihayet Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındı ve o zamanlar büyük bir Ermeni kolonisinin bulunduğu Fresno’ya yerleşti. 

Andranik Ozanyan hayatının son yıllarını California, Fresno’da geçirdi. Sağlık sorunları nedeniyle 1927’de doktorlar Andranik’e sanatoryum tedavisi görmesini tavsiye etti.

Andranik, eşi Nvart Kürkçyan ile birlikte California, Chico yakınlarındaki Richardson Springs Sanatoryumu’nda tedaviye başladı. Burada 31 Ağustos 1927’de anjinadan öldü.

Andranik Kaliforniya’da vefat etti, ancak ruhu için dünyadaki Ermeni topluluklarında anma törenleri düzenlendi.

Butte County Archives, California’da bulunan Andranik’in  ölüm belgesi

2000 yılında kalıntıları Ermenistan Cumhuriyeti’ne nakledildi ve Yerablur adlı Ermeni askeri panteonunda yeniden defnedildi. 

Mezarının üzerinde “Ermenilerin Paşası” yazılı bir anıt duruyor.

Ermenistan’da gömülme arzusu

Andranik’in hayatını inceleyen bazı tarihçilere göre Paşa, ölümünden bir süre önce karısına şunları söylemiştir: “Ölümüme üzülmeyeceğim, Türkler ne kadar sevineceklerine üzüleceğim. Ölümüm umurumda değil ama yarım kalan işime üzülürüm. Acılar bu sefer beni alırsa, bedenimi yabancı topraklara bırakma, mutlaka Ermenistan Cumhuriyeti’ne nakledin. Memleketime kabul etmezlerse işaret parmağımı kesip oraya gönderirsin, orada gömülsün. Bu parmağım vatan için çok çalışmış ve çok yorulmuş, memleketinde rahat etsin.”

Andranik’in Cenaze töreni  Fresno’da

Ölümünden bir hafta sonra, 7 Eylül’de Andranik’in silah arkadaşları ve dostları, askeri ayinlerle onu Fresno’daki Ararat Mezarlığı’na defnederler. 

Cenazede 15.000’den fazla kişi hazır bulundu, her sene birçok Ermeni kolonisinde o gün Andranik onuruna anma törenleri düzenleniyor.

Andranik’in Cenaze töreni Paris’te 

Kaliforniya’daki cenaze töreninden dört ay sonra, Ocak 1928’de karısı ve silah arkadaşları, Andranik’in cenazesini Sovyet Ermenistanı’nda yeniden gömme çalışmalarına başladı. Tabut Kaliforniya’dan Fransa’ya naklediliyor, oradan Sovyet Ermenistan’a nakledilmesi planlanıyor.

Ancak yeni Sovyet Ermenistanı yetkilileri, Ermeni Yardım Komitesi aracılığıyla Andranik’in akrabalarına Paşa’nın kalıntılarının Sovyet Ermenistanı’na nakledilmesinin tavsiye edilmediğini bildirdi. O yıllarda Sovyet propagandası, Andranik’i ve Fedai hareketinin diğer isimlerini halkların dostluğunun ve Sovyet düzeninin düşmanı olarak sunuyordu.

29 Ocak 1928’de Andranik’in cenazesi Paris’in en ünlü mezarlığı olan Pere Lachaise’de toprağa verildi. Daha sonra 1945’te mezarın üzerine bir heykeli dikildi.