Zorla Müslümanlaştırılan Ermeniler arasında, bazıları özel ilgiyi hak eden çeşitli süreçler yaşanıyor. Bunların arasında yeniden kabul etme veya Hıristiyanlığa geçme olgusu vardır. Bu sorun çeşitli Türk yapılarının da ilgi odağında ve bu yönde çalışmalar yapılıyor. Bilhassa mevcut Türk makamlarının inisiyatifiyle son yıllarda İslamiyetten vazgeçip başta Hıristiyanlık olmak üzere diğer dinleri kabul eden Türkiye vatandaşları hakkında kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Sorun, misyonerlik hareketinin faaliyete geçirilmesi bağlamında da incelenmiştir. Türkiye’de kiliseye dönüştürülen kaç evin faaliyet gösterdiği, insanlara kaç İncil dağıtıldığı sunuldu. Bununla birlikte, oldukça aktif bir şekilde tartışılan “Türklerin Hıristiyanlaşması” konusuna da cevap aranmaya çalışılmış ve sonunda, Müslüman olanların çoğunluğunun Türk değil, Türkiye’de yaşayan diğer etnik grupların temsilcileri olduğu sonucuna varılmıştır (Ermeniler, Rumlar, Süryaniler). 100 yılı aşkın bir süreyi kapsayan nüfus kayıtları, bu sorulara kesin bir yanıt verebilmek için dikkatle incelenmiştir.
Sonuç olarak, Ermeniler için bazı ilginç veriler ortaya çıktı. Böylece, 1916-2004’te Türkiye’de yaklaşık 2.000 vatandaş resmen İslam’dan vazgeçti, detaylı bir araştırma, çoğunun, daha doğrusu 1.340’ın Ermeni asıllı olduğunu ve yeniden Hıristiyanlığa geçtiğini ortaya çıkardı.
Araştırmacılar, yukarıda belirtilen 1.340 Ermeni’nin dini değiştirmiş değil, kendi dinine dönmüş olduğu sonucuna vardılar. Bahsi geçen kişilerin soylarının Ermeni olduğu, atalarının Ermenilere uygulanan Soykırım ARMENOSİD sırasında sürgün ve katliamdan kurtulmak için görünüşte Müslüman olduğu, ancak gerçekte Hıristiyan geleneklerini gizli tutmaya devam ettikleri, yani gizli Ermeniler olduğu belirlendi. Hatta din değiştirmenin coğrafyası da çalışmada ayrıntılı olarak sunulmaktadır.
Böylece en çok din değiştirme Konstantinopolis-İstanbul’da gerçekleşirken onu Dikranagert-Diyarbakır, Samosat-Adıyaman, Batman, Sebastia, Dersim ve Malatya izledi. Konstantinopolis-İstanbul’daki din değiştirmeler de belediye-mahalle bazında incelendi ve sonuç olarak en çok din değiştirenlerin İstanbul’un Fatih Belediyesinde (yaklaşık 150 kişi) kayıtlı olduğu, ardından Şişli ve Eminönü Belediyelerinde tespit edildi. Söz konusu kaynaklarda bulunan “gizli” Ermenilerin din değiştirmesiyle ilgili bazı somut gerçekleri de sunmak gereksiz olmayacaktır.
Bazen bütün aile ve akrabalarla birlikte dine dönüyorlar. Bu arada, hemen hemen tüm din değiştirmiş Ermeniler tanıtılırken soyağaçları da gösteriliyor ve ilginç bir düzenlilikle ebeveynlerin ve bazen büyükanne ve büyükbabanın Ermenice olmayan adlarından sonra daha yaşlı Ermenilerin atalarının Ermenice adları geliyor. Kronolojik tasnif açısından Soykırım ARMENOSİD öncesi doğanların büyük çoğunluğu Ermeni isimleri taşırken, 1915 sonrası ağırlıklı olarak Ermenice olmayan isimler taşıyor:
1. 1971 yılında Dersim-Tunceli iline bağlı Doluküp köyünde 1947 yılında doğan Müslüman olduğu bilinen etnik Ermeni Sefer Akyüz, hukuk davası için İstanbul 1. Derece Mahkemesi’ne başvurarak İslam’dan vazgeçerek Hıristiyan oldu. Ardından birkaç yıl içinde aynı aileden 34 kişi daha Hıristiyan oldu.
2. 1995 yılında Yozgat ilinin Boğazlıyan ilçesinde kayıtlı olan Hacı Sarıkaya, Hıristiyanlığı kabul etmiş ve bundan birkaç yıl sonra 14 akrabası da aynı adımı atmıştır. Öznur Sarıkaya, 2003 yılında Hıristiyanlığa geçen son kişiydi.
3. Sasun’da kayıtlı Zengil ailesinden, 1975-2003 yılları arasında 9 kişi Hıristiyan oldu.
4. Dinle birlikte isimlerini de değiştirip Ermenice kişi isimleri aldıkları da oluyor. Örneğin Elazığ ilinin Keban ilçesinde kayıtlı olan Türkan Akça, 1995 yılında Hıristiyan olup adını Mariam Sarkisyan olarak değiştirmiştir.
5.1937 yılında Dersim isyanında “Demirci Mustafa” adıyla katılmış olan 1993 yılında Dersim-Tunceli’de kayıtlı 84 yaşındaki Mustafa Ateş, Hıristiyanlığa döndü.
6. Din değiştirenler listesinde tanıştığımız en genç kişi 19 Şubat 2004 doğumlu Melissa Çakır’dır. 27 Mayıs 2004 tarihinde anne ve babasının (Susan ve Sargis) başvurusuna göre, belgelerde dini mensubiyeti değiştirilmiş.
Ancak aynı aileden herkesin din değiştirmediği de oluyor ve örneğin Ermeni olduğunu açıklayan beş erkek kardeşten üçünün Hıristiyanlığı kabul etmesi, diğer iki kardeşin ise Müslüman kalması garip bir tablo oluşturuyor.
Türk kaynakları da ilginç bir nüansa dikkat çekerek, kripto-Ermenilerin birden fazla kayıt almaya çalıştıklarını, ayrıca “izlerini kaybetmek” amacıyla sıklıkla kayıtlarını değiştirdiklerini belirtiyor. Dinden dönülmüş (İhtida edilmiş), evlat edinilmiş Ermeniler ve onların soyundan gelenlerin ilgili Türk dairelerinde özel olarak kaydedildiği bilinmektedir ki bu da bu gruba mensup ve yetkililere güvenmeyen kişilerin sorumlu pozisyonlarda bulunmalarını ve sürekli gözetim altında kalmalarını önlemek için yapılmıştır.
Aşkhen Virabyan
Devam edecek…