Artsakh’ın Yerits Mankants Manastırı, Ortaçağ Ermeni kilise mimarisinin parlak bir örneğidir. 1691 yılında inşa edilmiş, Martakert bölgesinde, tarihi Craberd’e 7 km uzaklıkta, Trği nehrinin sol kıyısında yer almaktadır. Kilisenin yakınında, Khstoraşen (Khokhomaşen) adlı neredeyse ıssız bir köy var. Yerits Mankants Manastırı, Ağvanlı Katolikosun ikametgahıydı. Korunan kayıtlara göre, manastırın kilisesi Melik-İsrayelyanlar tarafından yaptırılmıştır. Kilise, Katolikos Simeon ve kardeşi İgnatius’un yardımlarıyla Mimar Sargis’e yaptırılmıştır. Bunun kanıtı mimarın adını özetleyen yazıttır: “Kilisemin kurucusu ve ustası Usta Sargis Mesih İsa’nın anısına yaptı.”
Kilisede korunan kayıtlarda, kilisenin bir okul binası, altında depo ve saklanma yeri olarak hizmet veren mahzenlerin bulunduğu oturma odaları hakkında bilgi var. Odaların çoğu yıkıldı, ancak çok da uzak olmayan bir geçmişte kullanılan geri kalanlar hala ayakta. Manastıra ait alanda korunan çok sayıda oturma odası, keşiş konutu, şömineli salonlar, Yerits Mankants Manastırı’nın cemaatinin sayısı hakkında bilgi verir.
Yerits Mankants Manastırı’nın adını, Eski Ahit’teki üç Ermeni çocuktan aldığı söylenmektedir: Babil kralı Nebugodonosor, puta boyun eğmeyi reddettiği için o çocukları ateşe attı. Ermeni çocuklar Başmelek Mikail tarafından kurtarıldı ve cehennemden yara almadan çıktı. Savaş sırasında Ermeni çocukları yabancı tiranlar tarafından katledildi. Çocukları manastırın arazisine gömmeye karar verildi. Yerits Mankants adı buradan gelmektedir. Öldürülen çocukların mezar taşları bugüne kadar korunmuştur.
Kilise kayıtlarından birinde Yerits Mankants manastırından şu sözler geçmektedir: “Allah’ı seven ve merhametli insanların yardımıyla çalışmalarımızı tamamladık. Buraya konulan kutsal peygamber Daniel’in ve üç kutsal çocuğun onursal kalıntıları büyük mucizeler yaratıyor. Burada kurtuluşumuz için, birçok günahımızın bağışlanması için, manevi ve dünyevi ebeveynlerimiz ve tüm çalışanlar için inşa edildi; Bizi ve manastırın cemaatini kutsal dualarınızda hatırlayın.”
“Batı Ermenistan İnanç Birliğinin Ocağıdır”