EYerevan’daki eski el yazmaları müze-enstitüsü Matenadaran’a gidip el yazması kitapların sayfalarına bakanlar, şüphesiz minyatürlerin güzelliğine hayran kalmışlardır.
Vortan Garmir olan kırmızı renk, bu eşsiz sanat eserlerine emsalsizlik sağlar.
Minyatürlere bakıldığında sanki yeni yapılmış gibi bir izlenim ortaya çıkar. Renkler o kadar parlak, o kadar çekicidir ki işte Vortan Garmirin hiç eskimeyen ve güzelliğini kaybetmeyen olgusu da budur. Bu 12 mm’lik solucanlar, antik çağdan beri çok kişinin bilmediği Ermenistan’a pek büyük bir ün kazandırdı. Bir zamanlar Ermenistan’ın markası haline gelen “kırmızı” maalesef şimdi yok olma tehdidi altında. Zamanın karşısında çaresiz kaldığı mucizevi boyayı elbette hepimiz duymuşuzdur ama hakkında ne biliyoruz? Ermeniler ne zaman kullanmaya başladılar, tarihin sayfalarında Vortan Garmir ile ilgili neler korundu, bir zamanların sihirli boyasını üretme gelenekleri neden unutuldu ve biz Vortan Garmir’i korumak için neler yapıyoruz?
Bu böceklerin dünyada sadece 3 türü vardır: Ermeni, Meksika ve Batı ve Doğu Avrupa’da yaygın olan Polonya türleri. Ermenistan Cumhuriyeti’nin Kırmızı Kitabında kayıtlı Vortan Garmir veya birçok kişinin dediği gibi Ararat kızıl solucanı, Ararat vadisi topraklarında üreyen küçük bir böcektir. Bu bölge için endemik bir tür olarak kabul edilir. Sadece iki tür bitki ile beslenirler. Bunlar vordanakhot ve kamış. Gelişimin tüm aşamalarında solucanlar, vücuttaki garmir-kırmızı varlığından dolayı kırmızı bir renge sahiptir. Eylülden Mart ayına kadar Vortan Garmir toprak altında bulunur. Yaklaşık yedi ay kış uykusuna yatarlar. Kızıl solucan yılda sadece bir nesil üretir. Böylece, toprak altında uzun bir kış uykusundan sonra, ilkbaharda yumurtalardan uzun tırtıllar çıkar. Nihai oluşumları yalnızca Eylül başında gerçekleşir. İşte o zaman üremeleri gerçekleşir. Bu arada erkekler çiftleştikten sonra ölürler ve dişiler yumurtlamak için tekrar toprak altına inerler. Ünlü kırmızı boyayı elde etmek için dişi solucanların toplanması bu dönemde yapılmalıdır. Bir hektar tuzlu topraktan 40 kg’a kadar solucan toplanabilir ve 1 gram kırmızı elde etmek için 150 ile 175 kırmızı solucan gerekir.
“Batı Ermenistan Vortan Garmir’in Ülkesidir”
