Küçük Asya’da Pergamon devletinin kralı MÖ 2. yüzyılda yaşamış olan İkinci Eumenes, tutkulu bir edebiyat aşığıydı. Eyaletinin başkenti Pergamona’da (şimdiki Bergama, Türkiye) büyük bir kütüphane inşa etmeye karar verdi. O zamanlar ana yazı malzemesi Mısır papirüsüydü, bu yüzden II. Eumenes bir grup insanı papirüs satın almaları için Yunanistan’a gönderdi. Ancak Yunanlılar onlara papirüs satmayı reddettiler. “İyilik olmadan kötülük olmaz” hikmeti bu durumda kusursuz işledi. Bergama’nın ustaları dana ve kuzu derilerini özel olarak işleyerek insanlığa yeni bir yazı malzemesi hediye ettiler. Bergama’dan adını alarak parşömen olarak adlandırıldı. Ermeniler bu kelimeyi kabul etmemiş ve bunun yerine “magağat” kelimesini tedavüle sokmuşlar. Ermeni bilim insanı Hraçya Açaryan’a göre “magağat” kelimesi Sami kökenlidir ve “yuvarlanmak”, “sarılmak” kökünden gelir. Artsakh’taki kızlara Magağat adının verilmesi ilginçtir. Sayat-Nova, Ermenice oyunlarında “magağat” kelimesini iki kez kullanmıştır. Bir durumda -hassas bir cilt olarak, diğerinde- bir parşömen el yazması üzerine çizilmiş bir resim olarak.
“Mşo Carıntir” adlı Ermenice el yazması en büyük parşömen kitabıdır. Bu eser, Baberd’in muhtarı Astvatsatur’un emriyle 1200-1220 yılları arasında Yerznka’daki Avag Manastırı’nda yazılmış ve geliştirilmiştir. Yazarı Vardan Karnetsi, ressamı Stepanos’tur. Şimdi, Yerevan’daki Maştots’un adını taşıyan eski el yazmaları Matenadaran’da bulunan Mşo Carıntir’in 601 sayfası var. Her biri bir buzağı veya öküz derisinden yapılmıştır. İki kısma ayrılmış, cildi yok, ağırlığı 28 kilogramdır.
El yazması, yılın bayramlarına göre düzenlenen konuşmalar, davranışlar, tanıklıklar, tarihsel alıntılardan oluşan bir koleksiyondur, bunun için “Bayramlık” olarak da adlandırılır.
“Mşo Carıntir”in başlangıçta 660 sayfası vardı, bundan 601’i Yerevan’da, 17’si Venedik’te muhafaza ediliyor. El yazması 1202 yılında Baberd’in yabancı bir yargıç tarafından çalınmış ve 2 yıl Khlat-Ahlat’ta saklandıktan sonra 1204 yılında 4000 gümüş para karşılığında Mşo Arakelots Manastırına satılmıştır. Fidye mahalle sakinleri ve manastırın cemaati tarafından toplandı. 1915 yılına kadar el yazması Mşo Arakelots Manastırı’nda bulunuyordu. Büyük Soykırım ARMENOSİD sırasında iki Ermeni kadın el yazmasını (ağırlığından dolayı) ikiye bölerek Doğu Ermenistan’a taşımışlar. Daha sonra iki parça farklı yollardan Tiflis Ermeni Etnografya Derneği’ne ulaştı ve buradan Yerevan’a getirildi.
“Batı Ermenistan İçin Umudun, Güzelliğin Elçisi Olun”