Hamşienliler, Hamşen Prensliği 1480 yılı civarı Osmanlı egemenliğine girdikten sonra bölgeden birçok yere göç ederek yayıldılar. Hamşen’in sınır ve yakın bölgelerine yaşanan göçler olduğu gibi Hamşen’den çok uzak bölgelere de göçler yaşandı. 

Hamşen tarihinde yaşanan bu göçlerle ilgili araştırılması ve aydınlatılması gereken birçok konu var. Muhtemelen hâlâ Hamşenlilerin göç ettiği ama bizim habersiz olduğumuz yerler vardır. 

Hıristiyan Hamşenlilerin kurduğu köylerde yaşayan, Ermeni adıyla anıldıkları için Hamşenli olduklarını bilmediğimiz insanlarımız var. İstanbul Ermenileri içinde yaşayan Hıristiyan Hamşenliler var. 

Gor dergisinin önümüzdeki sayısında Hamşen coğrafyası dosyası yapacağız. Coğrafya sayısı için hazırlanırken Hamşenlilerin yayıldığı alanlarla ilgili bir bilgiye Hamşenlilerle doğrudan alakası olmayan bir kitapta tesadüfen rastladım. Kitap, Nisan 2023’te Aras Yayıncılık tarafından yayımlanan Hagop Gobelyan’ın “Kızgın Buhardaki Koza” adlı romanı. Hagop Gobelyan’ın ailesi Bardizaglı. İzmit’te bulunan ve bugünkü adı Bahçecik olan Bardizag 1915’e kadar önemli bir Ermeni yerleşimi. Gobelyan romanını ailesinin yaşantısından yola çıkarak kaleme almış. Bardizaglıların temel geçim kaynağı olan ipek böcekçiliğinden esinlenerek koza imgesinin izini sürmüş. 

Romanın girişinde Gobelyan, Bardizag ve çevresini tanıtıyor. Tanıttığı yerlerin bazıları Hamşenli yerleşimi. 

Gobelyan, Bardizaglı olmanın ve ailesinin geçmişte Hamşenlilerle karşılaşmış olmasının avantajıyla Laz-Ermeni deyişinin kaynağını tespit ediyor.

Bir başka Hamşenli köyü de şu şekilde tanıtılmış: “Bardizag’dan doğuya doğru yarım saat yürüyünce yetmiş beş haneli Döngel isimli Laz-Ermeni köyüne varılıyordu.”

Döngel’in bugünkü adı Karşıyaka ve oldukça gelişmiş ve göç alan bir yer. Acaba köyün eskilerini bulmak mümkün olur mu? Kendileri tarihleri konusunda ne ölçüde bilgiye sahipler?

Kitabın açıklamalar bölümünde Döngel’in hemen dışında Döngeli Surpı (Döngel’in Azizi) adlı 28 haneli bir Hamşenli köyünden daha söz ediliyor.   Köyün adının Döngeli Surpı olması ve bu ismi bölgede yer alan ve Surp Sarkis’in ismini taşıyan şapelden almış olması bölge halkının Hıristiyan Hamşenli olma olasılığını da akla getiriyor. Elbette bu isim Bardizaglı Ermenilerin köye verdiği isim de olabilir. 

Yazar bölgeyi tanıtırken başka bir Hamşenli yerleşiminden daha söz ediyor: “Güneybatıya doğru beş saatlik mesafedeki bir yaylada ise 30 Laz-Ermeni hanenin yaşadığı Manuşag (Menekşe) Köyü kurulmuştu.”

Menekşe Yaylası’nın Hamşen yerleşimi olduğunu daha önce de başka kaynaklarda okumuştum. Ancak maalesef henüz o bölgede yaşayan veya ataları yaşamış insanlarla da bir temasım olmadı. Umarım bundan sonra olabilir. 

Umarım bu yazı vesilesiyle Hamşenlilerin pek de bilinmeyen bir bölüğü ile ilişki kurma şansı yakalarız.

Mahir Özkan

“Hamşen Batı Ermenistan’ın Bir Parçasıdır”