Rus-Türk Moskova Antlaşması 1920-1921
Moskova’da ilk Rus-Türk konferansı, Kemalist Türkiye ile Sovyet Rusya arasındaki ilişkileri düzenleyen bir anlaşmanın imzalanması amacıyla Temmuz-Ağustos 1920’de düzenlendi. Askeri komisyonda Türk yarbay Seyfi, Türk hükümetine kısa sürede silah, mühimmat, petrol vb. sağlanmasını teklif ediyor. Tüm talepler kabul edilmese de Türk hükümetine mali yardım yapılması ve gerekli miktarda silah ve mühimmatın sağlanması konusunda anlaşmaya varılıyor. Bölgesel sınırlar konusu konferansta güçlü bir anlaşmazlığa neden oluyor. Konferans, taraflar arasındaki ilişkilerin ana ilkelerini belirleyen bir anlaşma taslağının geliştirilmesiyle 24 Ağustos’ta sona erecek.
Taraflara güç emriyle dayatılan anlaşmaların tanınmaması, Çarlık Rusyası ile Türk hükümeti arasında daha önce imzalanan anlaşmaların iptal edilmesi, boğazların durumunun çözümünün Karadeniz güçleri konferansına bırakılması, ekonomik anlaşmaların sonuçlandırılması gibi noktalar vardı. 3’üncü madde Ermenistan için özel önem taşıyordu ve 4’üncü maddede tarafların karşılıklı mutabakatla iletişim hatlarını açmak için Rusya ile Kemal Türkiye arasında insan ve eşya taşımak amacıyla mümkün olan en kısa sürede gerekli tüm tedbirleri almayı taahhüt ettikleri belirtiliyordu. Bu yolun Ermenistan üzerinden açılması gerektiği ortaya çıktı. 4. Maddede şunlar belirtildi: Rusya, Kemalist Türkiye ile Türk “Misak-ı Milli -Ulusal Sözleşme”ye dahil olan toprakları kendi otoriteleri altında tutan sınır komşusu üçüncü devletler arasında arabuluculuk yapmayı kabul eder. Sovyet hükümeti, “Ulusal Sözleşme”yi tanıyarak Türkiye’nin Batum, Kars ve Ardahan üzerindeki haklarını kabul etmiş oldu. Bu bölgelerin Ermenistan ve Gürcistan’a ait olması nedeniyle Kemalist Türkiye’nin kuzey sınırının belirlenmesi konusunun ertelenmesine karar verildi, bu nedenle hazırlanan anlaşmanın nihai imzası da erteleniyor. Antlaşmanın bu taslağı daha sonra 1921 Moskova Antlaşması temel alınarak hazırlandı.
“Batı Ermenistan Barbar Türk İstilacılarına Karşı Mücadelede”