“Makhluto” lakaplı General Smbat Boroyan, Ermeni halkının gönlünde yetişen ender generallerden biridir. İlk eğitimini Antranik Paşa döneminde, Batı Ermenistan’daki Kürt aşiretlerinin ve Abdülhamid rejiminin baskılarına karşı oluşturulan fedayi gruplarının bir parçası olarak aldı.
Birinci Dünya Paylaşım Savaşı’ndan sonra, Ermeni halkı nefes alamadan ve Rus birlikleri Doğu Ermenistan’a yerleşmeden Antranik Paşa, Smbat Boroyan’a Kürtlerin esir aldığı yüzlerce Ermeni yetimini toplaması talimatını verdi.
1915 Ermenilere uygulanan Soykırımı ARMENOSİD’den sonra büyük Fedayi Makhluto ve diğerleri Ermeni çocuklarını Batı Ermenistan’dan Suriye çöllerine kadar kurtarmaya çalıştılar. Sloganı da karakteristikti: Bir Ermeni, bir altın.” Ermeniler, soykırım sonucu ellerindeki Ermeni yetimlerini Müslümanlardan altın karşılığında satın alıyor ve her Ermeni için bir altın ödüyorlardı.
Rusya’da Bolşevik Devrimi’nin patlak verdiği bu dönemde Lenin, Rus askerlerine Batı Ermenistan bölgesinden çekilme emri vermiş, bu geri çekilme Lenin’in Türk Ermenistanı’ndan (Batı Ermenistan’dan) bağımsızlığa kadar kendi kaderini tayin hakkını tanıyan kararnameyi imzalamasıyla aynı zamanda meydana gelmiştir.) Aynı zamanda Rusya (Doğu) Ermenistanı, geçici olarak, Kafkas Tatar Türkleri, Gürcüler ve Ermenilerden oluşan Kafkasya Federasyonu’na devredildi.
Kafkasya Federasyonu’nun pek varlık göstermemesi üzerine Ermeniler dağınık bölgede yalnız kalmış, ABD Wilson imzasıyla 160.000 kilometrelik toprakları Ermenistan’a tahsis etmiş, galip devletler, Osmanlı Devleti topraklarını kendi aralarında paylaştırmıştı.
Osmanlı Devleti tamamen galip devletler tarafından işgal edilip Ankara’yı kuşatırken, Ermeni halkı Türk birliklerine karşı verdiği mücadelede Lenin’in hafif eliyle yeniden doğuşunun yükünü omuzladı. Türk birlikleri, Bolşevik Rusya’nın maddi ve askeri desteğiyle işgal altındaki Batı Ermenistan topraklarından emellerini koparıp gözlerini Yerevan’a dikemedi ancak Türk ordusu beklenmedik bir direnişle karşılaştı, Sardarapat’ta yenilgiye uğradı ve ardından geri çekildi. Baş-Abaran’dan da bir darbe alıyordu. Smbat Boroyan da bu şanlı mücadelenin liderlerinden biriydi.
Bu zaferin ardından 28 Mayıs 1918’de Tiflis’te Ermeni bölgelerinin egemenliği ilan edildi. Antranik Paşa, Ermeni hükümetinin konfederasyon yöneticilerinin Türklerle imzaladığı anlaşmalara aykırı davranarak kardeş kanı dökmemek için ordusunu terhis etti ve general Smbat ile birlikte Amerika’ya doğru yola çıktı. Smbat Paşa, ABD’nin çeşitli yardım kuruluşlarında aktif rol almış ve Antranik Paşa ile birlikte Ermeni halkının yaralarının sarılması için Sovyet Ermenistan’ına her türlü yardımı sağlamıştır. Büyük Vatanseverlik Savaşı’nın başlangıcında yardım kampanyaları düzenlediler, toplanan paralarla tanklar satın alıp SSCB’ye gönderdiler. İkinci Dünya Paylaşım Savaşı sırasında Makhluto da faşizme karşı mücadeleye katıldı. Fransız direniş hareketinin savaşçılarından biri olan General Smbat, Antranik Paşa’nın ölümünün ardından, Bolşeviklerin kendisini tutuklayabileceğini bilmesine rağmen vatan hasretine dayanamayıp Sovyet Ermenistanı’na doğru yola çıktı. Bu dönemde Gomidas’ın adını taşıyan parkın bekçisi oldu. Bu arada Fedayi hareketinin “Zoravar Antranik” müzesi de orada bulunuyor.
Mahluto, savaşlardan bitkin düştükten sonra Mart ayında öldü.
Mahluto “İnancım uğruna beni Surp Eçmiadzin’de ve cesaretimden dolayı, eğer karar verirseniz “Khent”in yanına gömün” demişti.
“Batı Ermenistan Barbar Türk İstilacılarına Karşı Mücadelede”