Batı Ermenistan Ermenileri Sorunu Üzerine: Sasun’un katliamı zaten bir gerçekti, uluslararası toplumun baskısı altında ve İngiltere’nin önerisi üzerine uzun müzakerelerin ardından nihayet Sasun’un olaylarını incelemek üzere bir soruşturma komisyonu kurulmasına karar verildi. Komisyon, İngiltere, Fransa ve Rusya’dan diplomatlar ile Türk hükümeti tarafından komisyonun faaliyetlerini aksatmak amacıyla atanan üç Türk temsilciden oluşuyordu. Bu makalede incelenen süreli yayınlarda, soruşturma komisyonunun faaliyetleri ağırlıklı olarak Batı ve Rus basın yayınları esas alınarak ele alınmakta, bu da muhtemelen kendi haberlerinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu raporlardan, Türk hükümetinin komisyonun faaliyetlerini sürekli engellediği açıkça görülüyor. Soruşturma komisyonunun çalışmalarını aksatmak ve Sasun katliamının izlerini ortadan kaldırmak için Türk hükümeti öncelikle katliamla ilgili resmi belgeleri ortadan kaldırıyor. Sasun katliamlarının elebaşı Zeki Paşa’nın, son kez Sasun’da 1720 kişinin öldürüldüğünü bildiren telgrafı da üst düzey yetkililer tarafından yok edildi. Türk hükümeti ayrıca yabancı muhabirlerin ve sadece tarafsız gazete muhabirlerinin değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun çıkarlarını savunan muhabirlerin de Batı Ermenistan’a girmesini yasakladı. Tek bir nedeni vardı. Türk yetkililer yabancı muhabirlerin gördüklerini ve duyduklarını kasıtlı olarak çarpıtmayacaklarına ikna olmuşlardı. 1895’te “Murç-Çekiç” Sayı 1’de ayrıca şunlar belirtiliyor: “Sasun olaylarını tarafsız bir şekilde araştırmak amacıyla özel muhabirimizin Ermenistan’a giriş hakkını elde etmek için gösterdiğimiz sıcak ve ısrarlı çabaların boşa gittiğini üzüntüyle ifade ediyoruz.”
Komisyonun faaliyetleri hakkında kendi muhabirinin gönderdiği bir yazı olarak sadece “Artzagank”ın 1895 sayısı öne çıkıyor. Muhabirin 23 Şubat’ta Muş’tan yazı işleri bürosuna gönderdiği 12 Mart sayısında yayınlanan bir materyal.
Yazar, soruşturma komisyonunun gelişinden önce ve sonra Muş ve Sasun’daki durumu ayrıntılı olarak anlatıyor.
“Batı Ermenistan Barbar Türk istilacılarına Karşı Mücadelede”