Şair Harutyun Çakıryan tarafından yazılan ve Ermeni opera sanatının kurucusu tanınmış kompozitör Dikran Çuhacıyan tarafından 1860’lı yıllarda  bestelenen Zeytunlular marşı 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Ermeni ulusal-kurtuluş mücadelesinin esaslı marşı olmuştur.

Sardarabat Meydan muharebesini zaferinin 50. yıldönümünde anıt kompleksin çanlarının bu melodiyi çalması hiç de rastlantı değil.

“Zeytunlular marşı” 1988 yılındaki Artsakh hareketine katılanları şahlandırmıştı.

Zaten 1991 tarihinde Ermenistan Cumhuriyeti’nin ulusal marşının olası alternatiflerinden biri olarak sunulmuştu.

“Zeytunlular marşının yazılmasının sebepleri nelerdi. Ermeniler için 1862 yılında Osmanlı İmparatorluğunda yer alan önemli politik gelişmeler nelerdi?

Şehir ve Zeytun ilçesi şimdinin Süleymanlı Kilikya’nın ulaşılması zor yükseklikte Maraş’ın 40 km Kuzey-batısında bulunmaktadır.

Zeytun yaklaşık iki- iki buçuk yüzyıl dö fakto özerk bir bölgeydi.

Zeytunlular her zaman özgürlük için savaşmışlardır. Bunun en parlak örneği ise Batı Ermenistan tarihinde Osmanlı İmparatorluğuna karşı 1862 yılında gerçekleştirdikleri başkaldırıdır.

Resimdeki kişiler 1862 yılındaki Zeytun isyanının liderleridir.

Soldan sağa İşhan Ğazar Şovroyan, dinadamı Der Movses Khaçukents ve İşhan Astvatsadur Yenidunyan’dır.

Ermeniler ve Türkler arasındaki bu çatışma, yaklaşık 40 bin kişilik Türk ordusunun Temmuz 1862 tarihinde Zeytun’da konuşlanmış olmasıyla açıklanmaktadır.  

Türk ordusu yaklaşık 7 bin kişilik öz savunma birlikleriyle çatıştılar ki öz savunmacıların yanında sadece tüfekler, tabancalar, bıçaklar, taşlar ve sopalar vardı.

Ordunun askeri üstünlüğü sayesinde, Türkler birçok Ermeni köyünü işgal edebildi. öz savunma güçlerinin birlikleri ve yerli halk şehre sığındı.

Ağustos’ta Türk güçleri Zeytun şehrini kuşattı. Direnişçiler askeri yeteneklerini kullanarak dört temel kısma ayrıldı ve ciddi faaliyetler göstererek düşmanı geri çekilmeye zorladı.    Ağır kayıplar veren Türkler savaş alanını bırakıp Zeytun ilçesini terketti.

Zeytunluların bu isyanı uluslararsında geniş yankı uyandırdı. Ermeni heyeti Konstantinopol’de Fransa elçisiyle görüşerek Zeytun’daki direnişçilere yardım edilmesi çağrısında bulundu.

Bu görüşme sonucunda Fransa Kralı Üçüncü Bonapart Türk Sultan’a baskıda bulundu. Sultan geri adım atmak zorunda kalarak Zeytun kuşatmasını kaldırıp Fransa’nın arabuluculuğuyla Ermenilerle barış imzaladı.

Bu başarıdan ilham alan Dikran Çuhacıyan, ulusal kurtuluş mücadelesinin eşsiz marşı olan ünlü “Zeytun marşını” yazdı.